Chuyển giá qua giá bán hàng hóa dịch vụ: Thực trạng, rủi ro và giải pháp tuân thủ 2025

Chuyển giá qua giá bán hàng hóa dịch vụ là thủ thuật phổ biến mà nhiều doanh nghiệp FDI sử dụng để điều chuyển lợi nhuận nội bộ, gây thất thu ngân sách và rủi ro thuế cao. Trong bối cảnh cơ quan thuế tăng cường thanh tra và áp dụng 第132/2020/ND-CP号法令, việc hiểu rõ cơ chế, dấu hiệu nhận biết và giải pháp kiểm soát chuyển giá là yếu tố sống còn giúp doanh nghiệp tuân thủ và bảo vệ uy tín tài chính bền vững.

Chuyển giá qua giá bán là gì?

Chuyển giá qua giá bán hàng hóa dịch vụ là hành vi mà bên có 关联关系 (ví dụ: công ty mẹ và công ty con, hoặc hai công ty trong cùng tập đoàn) thiết lập giá bán cho hàng hóa hoặc dịch vụ không phản ánh điều kiện thị trường (không theo nguyên tắc giao dịch độc lập), nhằm dịch chuyển lợi nhuận giữa các thực thể. Hậu quả là lợi nhuận chịu thuế có thể bị dịch chuyển từ nơi thuế suất cao sang nơi thuế suất thấp, dẫn đến giảm số thuế phải nộp tổng thể cho tập đoàn.

Vì sao doanh nghiệp làm vậy?

Vậy điều gì khiến doanh nghiệp lựa chọn chuyển giá qua giá bán hàng hóa dịch vụ thay vì tuân thủ giá thị trường độc lập? Dưới đây là những động cơ kinh tế và chiến lược chính giải thích vì sao hành vi này vẫn tồn tại phổ biến trong môi trường kinh doanh quốc tế.

• Tối ưu hóa lợi nhuận sau thuế: Khi giá bán nội bộ được hạ thấp (hoặc đẩy cao tùy mục tiêu), lợi nhuận kế toán ở bên bán hoặc thu mua có thể giảm ở nơi có thuế suất cao và tăng ở nơi có thuế suất thấp từ đó giảm tổng thuế phải nộp cho tập đoàn. Đây là động cơ kinh tế chính của chuyển giá.
• Tái phân bổ thu nhập trong tập đoàn: Giá bán nội bộ là công cụ dễ kiểm soát để phân bổ doanh thu, chi phí và lợi nhuận giữa các thành viên trong chuỗi giá trị, đặc biệt hữu dụng khi các bên thực hiện các chức năng khác nhau (sản xuất, phân phối, nghiên cứu phát triển thị trường,…).
• Quản trị rủi ro, dòng tiền và chiến lược thị trường: Ngoài mục tiêu thuế, doanh nghiệp có thể sử dụng điều chỉnh giá bán để quản lý dòng tiền nội bộ, hỗ trợ công ty đang mở rộng thị trường, hoặc bù lỗ tạm thời cho đơn vị chiến lược. Tuy nhiên khi hành động vượt ra khỏi phạm vi thương mại thông thường, đó dễ trở thành chuyển giá bất hợp pháp.

Để hiện thực hóa mục tiêu tối ưu lợi nhuận và giảm nghĩa vụ thuế, các doanh nghiệp thường triển khai chuyển giá qua giá bán hàng hóa dịch vụ thông qua nhiều cơ chế định giá nội bộ khác nhau, được thiết kế tinh vi nhằm khó bị phát hiện trong quá trình thanh tra thuế.

Cơ chế chuyển giá qua giá bán hàng hóa, dịch vụ

Chuyển giá qua giá bán hàng hóa dịch vụ thường được thực hiện bằng cách bên bán và bên mua có quan hệ liên kết thiết lập giá bán nội bộ không phản ánh điều kiện thị trường (không theo arm’s length). Cụ thể, doanh nghiệp có thể hạ thấp giá bán khi bán cho công ty liên kết ở nước thuế thấp để giảm lợi nhuận tại nơi có thuế suất cao; hoặc đẩy giá bán lên cao khi bán cho bên liên kết ở nước thuế thấp nhằm dịch chuyển lợi nhuận vào đó. Những thao tác này thường đi kèm các thủ thuật như:

• Chiết khấu giả tạo hoặc điều khoản hậu mãi không minh bạch: Ghi hóa đơn theo giá cao, sau đó trả lại phần lớn bằng các “chiết khấu nội bộ”, hạ giá hoặc khoản hoàn tiền ghi ngoài sổ sách.
• Hợp động dịch vụ phồng to: Chuyển lợi nhuận bằng cách tính phí tư vấn, quản lý, kỹ thuật nội bộ cao bất thường. Phí này được hạch toán như chi phí hợp lệ nhưng thực chất là phương tiện dịch chuyển lợi nhuận.
• Đặt điều khoản thanh toán bất lợi: Thời hạn thanh toán, phương thức thanh toán hoặc điều kiện giao hàng khác thường để tạo lợi thế về dòng tiền và thu nhập cho bên liên kết.
• Chia nhỏ hợp động giao dịch: Tách giao dịch thành nhiều hợp đồng nhỏ ở các thực thể khác nhau để dễ dàng điều chỉnh giá không tương thích với thị trường.
• Định giá theo “giá chuyển nhượng” không có căn cứ thị trường: Sử dụng giả định nội bộ (ví dụ: tỷ suất lợi nhuận ảo) mà không có bằng chứng so sánh với giao dịch độc lập.
• Phân bổ chi phí, lợi nhuận không phù hợp với chức năng và rủi ro: Chuyển chi phí sang thực thể có thuế suất thấp hoặc gán lợi nhuận cho thực thể làm ít chức năng nhưng hưởng lợi nhiều.

Mặc dù các cơ chế chuyển giá qua giá bán hàng hóa dịch vụ được doanh nghiệp xây dựng khá tinh vi, nhưng trong thực tế, những giao dịch không tuân thủ nguyên tắc thị trường vẫn để lại nhiều dấu hiệu nhận biết đặc trưng. Cơ quan thuế thường dựa vào các chênh lệch về giá, lợi nhuận, và hồ sơ giao dịch nội bộ để phát hiện rủi ro chuyển giá, đặc biệt khi doanh nghiệp có hoạt động với các bên liên kết ở quốc gia có thuế suất thấp.

Các dấu hiệu nhận biết chuyển giá qua giá bán hàng hóa, dịch vụ

Các cơ chế chuyển giá qua giá bán hàng hóa dịch vụ vẫn để lại những “dấu vết” có thể nhận thấy khi so sánh với điều kiện giao dịch độc lập. Cơ quan thuế thường dựa vào dữ liệu ngành, tỷ suất lợi nhuận, và hồ sơ giao dịch để phát hiện bất thường. Dưới đây là những dấu hiệu phổ biến giúp nhận diện sớm rủi ro chuyển giá, mà doanh nghiệp cần đặc biệt lưu ý trong quá trình lập và rà soát hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết.

木板： Dấu hiệu nhận biết chuyển giá qua giá bán hàng hóa, dịch vụ.

Những dấu hiệu trên là chỉ báo quan trọng giúp cơ quan thuế khoanh vùng rủi ro và tiến hành kiểm tra chuyên sâu đối với các doanh nghiệp có giao dịch liên kết. Việc nhận diện sớm và rà soát nội bộ thường xuyên sẽ giúp doanh nghiệp hạn chế rủi ro bị điều chỉnh thu nhập chịu thuế trong quá trình thanh tra chuyển giá.

Cơ quan Thuế xử lý hành vi chuyển giá qua giá bán hàng hóa, dịch vụ

Để phát hiện các hành vi chuyển giá qua giá bán hàng hóa dịch vụ, cơ quan thuế thường sử dụng phương pháp xác định giá 联盟交易 dựa trên nguyên tắc giao dịch độc lập (arm’s length principle). Theo đó, giá trong giao dịch liên kết phải tương đương với giá giữa các bên độc lập trong điều kiện tương tự.

Các phương pháp xác định giá giao dịch liên kết phổ biến

• Phương pháp so sánh giá giao dịch độc lập (CUP – Comparable Uncontrolled Price): Cơ quan thuế so sánh giá bán giữa các bên liên kết với giá bán trong giao dịch độc lập tương tự. Đây là phương pháp chính xác nhất, nhưng đòi hỏi dữ liệu thị trường đáng tin cậy.
• Phương pháp giá bán lại (RPM – Resale Price Method): Áp dụng với các doanh nghiệp phân phối hoặc thương mại. Cơ quan thuế sẽ xem xét mức chênh lệch giữa giá mua từ bên liên kết và giá bán cho khách hàng độc lập, từ đó xác định tỷ suất lợi nhuận hợp lý.
• Phương pháp giá vốn cộng lãi (Cost Plus Method – CPM): Thường áp dụng với doanh nghiệp sản xuất, gia công. Giá bán cho bên liên kết được xác định dựa trên chi phí sản xuất cộng biên lợi nhuận hợp lý so với thị trường.
• Phương pháp so sánh lợi nhuận thuần (TNMM – Transactional Net Margin Method): Phân tích tỷ suất lợi nhuận ròng của doanh nghiệp trong giao dịch liên kết và so sánh với doanh nghiệp độc lập tương đương. Đây là phương pháp được sử dụng phổ biến nhất trong thực tế tại Việt Nam.
• Phương pháp phân bổ lợi nhuận (Profit Split Method – PSM): Được áp dụng khi các bên liên kết cùng đóng góp giá trị đáng kể (ví dụ: công nghệ, thương hiệu, tài sản vô hình). Lợi nhuận sẽ được phân chia theo tỷ lệ đóng góp thực tế.

Mặc dù các phương pháp xác định giá giao dịch liên kết đã được áp dụng ngày càng chặt chẽ, nhưng trên thực tế, tình trạng chuyển giá tại Việt Nam vẫn diễn ra phức tạp, đặc biệt ở các doanh nghiệp FDI có mô hình giao dịch nội bộ đa tầng và lợi nhuận khai báo thấp bất thường.

Thực trạng chuyển giá qua giá bán hàng hóa, dịch vụ tại Việt Nam

Trong những năm gần đây, chuyển giá qua giá bán hàng hóa dịch vụ đang trở thành vấn đề đáng lo ngại tại Việt Nam. Hành vi chuyển giá không chỉ xuất hiện ở các doanh nghiệp FDI mà còn lan rộng trong các tập đoàn kinh tế lớn trong nước, gây thất thu ngân sách và làm méo mó cạnh tranh thị trường. Theo ước tính có tới 60–70% doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực nhạy cảm về giao dịch liên kết như thương mại, sản xuất và dịch vụ có nguy cơ hoặc dấu hiệu vi phạm quy định về chuyển giá qua giá bán hàng hóa, dịch vụ.

Một số vụ việc vi phạm chuyển giá qua giá bán hàng hóa, dịch vụ gần đây:

• Theo Cục thuế tỉnh Đồng Nai, trong 3 tháng đầu năm 2019, qua thanh, kiểm tra, cơ quan này đã phát hiện 8 doanh nghiệp vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) có hành vi chuyển giá. Cục Thuế Đồng Nai xử phạt và truy thu 8 doanh nghiệp này hơn 84 tỷ đồng tiền thuế.
• Năm 2021, một công ty thương mại điện thoại lớn bị truy thu khoảng 4.500 tỷ đồng tiền thuế do thực hiện chuyển giá qua các giao dịch nội bộ.
• Năm 2022, Cục Thuế TP.HCM ra quyết định truy thu và phạt hàng trăm tỷ đồng đối với một tập đoàn bán lẻ nội địa vì chuyển giá trên 8.600 tỷ đồng ra nước ngoài.

Các hành vi chuyển giá qua giá bán hàng hóa dịch vụ diễn ra khá đa dạng và ngày càng tinh vi. Một số hình thức phổ biến có thể kể đến như: điều chỉnh giá bán thông qua các đơn vị trung gian, nâng khống chi phí quản lý doanh nghiệp, khấu hao tài sản hoặc phí dịch vụ nội bộ không hợp lý; thậm chí điều chỉnh giá chuyển nhượng để giảm lợi nhuận chịu thuế.

Trước thực trạng này, cơ quan thuế Việt Nam đã chủ động phối hợp với các tập đoàn và doanh nghiệp lớn nhằm kiểm tra, giám sát hoạt động chuyển giá. Đồng thời, Nhà nước cũng liên tục hoàn thiện khung pháp lý về quản lý thuế đối với giao dịch liên kết, tiêu biểu là 第132/2020/ND-CP号法令 和 Thông tư 78/2014/TT-BTC, nhằm siết chặt quy định và tăng tính minh bạch trong xác định giá giao dịch liên kết.

Những quy định này đã góp phần tạo hành lang pháp lý rõ ràng hơn, buộc doanh nghiệp phải minh bạch hóa hoạt động nội bộ, tuân thủ nguyên tắc giá thị trường độc lập và định giá giao dịch liên kết hợp lý. Tuy nhiên, trên thực tế, việc phát hiện và xử lý hành vi chuyển giá qua giá bán vẫn còn nhiều thách thức, do sự phức tạp trong cấu trúc giao dịch và sự chênh lệch thuế suất giữa các quốc gia.

Chính vì vậy, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần tiếp tục nâng cao hiệu quả quản lý thuế, chuẩn hóa cơ chế giám sát giao dịch liên kết, đồng thời tăng cường minh bạch và phối hợp quốc tế nhằm ngăn chặn triệt để tình trạng chuyển giá qua giá bán hàng hóa dịch vụ trong thời gian tới.

Hãy liên hệ ngay MAN – 会计师大师网络 để được hỗ trợ, tư vấn xây dựng chính sách quản lý giao dịch liên kết, đảm bảo tuân thủ giao dịch liên kết và nguyên tắc giao dịch độc lập.

MAN – Master Accountant Network với đội ngũ chuyên môn, giàu kinh nghiệm. Đặc biệt, trong lĩnh vực chống chuyển giá, sẽ giúp doanh nghiệp: 

• Nhận diện và kiểm soát rủi ro chuyển giá
• Lập hồ sơ, báo cáo giao dịch liên kết đầy đủ theo quy định
• Xây dựng chính sách và phương pháp định giá giao dịch liên kết phù hợp
• Đại diện trao đổi, giải trình với cơ quan thuế trong thanh tra, kiểm tra
• Tối ưu hóa chi phí tuân thủ và quản lý rủi ro về chuyển giá.

Đừng để vấn đề chuyển giá trở thành rào cản phát triển cho doanh nghiệp của bạn. Hãy liên hệ ngay để được tư vấn miễn phí về cách quản trị chuyển giá một cách an toàn và hiệu quả.

总结

Có thể thấy, chuyển giá qua giá bán hàng hóa dịch vụ không chỉ là hành vi vi phạm nguyên tắc giao dịch độc lập, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn thu ngân sách, môi trường cạnh tranh và uy tín doanh nghiệp. Thực tế tại Việt Nam cho thấy, dù khung pháp lý ngày càng hoàn thiện với các văn bản như Nghị định 132/2020/NĐ-CP hay Thông tư 78/2014/TT-BTC, nhưng việc phát hiện và xử lý vẫn gặp nhiều thách thức do cơ cấu giao dịch liên kết phức tạp và sự chênh lệch thuế suất giữa các quốc gia.

Để hạn chế tối đa rủi ro chuyển giá qua giá bán, các doanh nghiệp cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật, xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ đầy đủ và định giá giao dịch liên kết dựa trên nguyên tắc giao dịch độc lập.

Đồng thời, việc minh bạch hóa thông tin và lập đầy đủ hồ sơ chứng từ cũng là yếu tố quan trọng để đảm bảo sự tuân thủ trong trường hợp cơ quan Nhà nước tiến hành kiểm tra, thanh tra

联系信息 MAN – 会计师大师网络

• 地址：胡志明市新顺坊43街19A号
• 手机 / Zalo: 0903 428 622 (颜小姐)
• 电子邮件： man@man.net.vn

编辑委员会：MAN – 会计师大师网络