The secret to maximizing benefits from related-party transactions related to intangible assets 2025

Giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình đang là thách thức pháp lý với nhiều doanh nghiệp khi minh bạch thuế ngày càng được siết chặt. Từ nhãn hiệu, sáng chế đến bí quyết công nghệ, việc định giá và quản lý các tài sản này theo Decree 132/2020/ND-CP và hướng dẫn OECD không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí thuế mà còn quyết định uy tín và chiến lược phát triển dài hạn. Áp dụng đúng phương pháp từ bước đầu giúp doanh nghiệp giảm rủi ro pháp lý và tối ưu hóa lợi ích kinh tế một cách bền vững

Khái niệm giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình

Giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình là các giao dịch giữa các bên có quan hệ liên kết (ví dụ: công ty mẹ – công ty con, công ty cùng tập đoàn, hoặc các đơn vị có quan hệ sở hữu, kiểm soát lẫn nhau) mà đối tượng giao dịch là tài sản vô hình như nhãn hiệu, thương hiệu, sáng chế, công nghệ, bí quyết kinh doanh, dữ liệu khách hàng hoặc các quyền sở hữu trí tuệ khác.

Khác với tài sản hữu hình như hàng hóa hay máy móc, tài sản vô hình có giá trị khó xác định vì tính độc quyền, đặc thù và khả năng tạo ra lợi nhuận trong tương lai. Điều này khiến các giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình trở thành một trong những lĩnh vực dễ xảy ra rủi ro thuế, chuyển lợi nhuận hoặc tranh chấp quyền sở hữu nếu không được quản lý minh bạch.

Tài sản vô hình gồm những loại tài sản nào

Căn cứ theo Mục 4 Tiêu chuẩn thẩm định giá số 13 Thẩm định giá tài sản vô hình Ban hành kèm Thông tư 06/2014/TT-BTC giải thích như sau:

• Tài sản trí tuệ và quyền sở hữu trí tuệ theo quy định của pháp luật về sở hữu trí tuệ.
• Quyền mang lại lợi ích kinh tế đối với các bên được quy định cụ thể tại hợp đồng dân sự theo quy định của pháp luật (ví dụ như quyền thương mại, quyền khai thác khoáng sản,…).
• Các mối quan hệ phi hợp đồng mang lại lợi ích kinh tế cho các bên, mối quan hệ khách hàng, nhà cung cấp hoặc các chủ thể khác (ví dụ như: danh sách khách hàng, cơ sở dữ liệu,…).
• Các tài sản vô hình khác thỏa mãn điều kiện quy định tại điểm 3.1.

Vì sao tài sản vô hình thường phát sinh rủi ro trong giao dịch liên kết

Trong giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình, các loại tài sản như nhãn hiệu, sáng chế, công nghệ, bí quyết kinh doanh hay dữ liệu khách hàng mang đặc thù vô hình, độc quyền và khó định giá chính xác. Đây chính là nguyên nhân khiến các giao dịch này thường phát sinh rủi ro, cả về thuế lẫn pháp lý.

Khó xác định thị trường chính xác

• Tài sản vô hình không có giá thị trường cụ thể, phụ thuộc nhiều vào khả năng tạo ra lợi nhuận trong tương lai.
• Nếu doanh nghiệp định giá quá thấp, cơ quan thuế có thể coi là chuyển lợi nhuận ra nước ngoài dẫn đến truy thu thuế.
• Nếu định giá quá cao, doanh nghiệp sẽ chịu thuế cao không cần thiết, ảnh hưởng đến dòng tiền và lợi nhuận.

Rủi ro về quyền sở hữu trí tuệ và tranh chấp 

• Tài sản vô hình như nhãn hiệu hay sáng chế có thể được phát triển chung hoặc chuyển giao nhiều lần giữa các công ty liên kết.
• Nếu hồ sơ giao dịch không minh bạch, doanh nghiệp dễ gặp tranh chấp quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng, làm giảm uy tín và giá trị tài sản.

Khó minh bạch trong báo cáo thuế và tuân thủ quy định

• Theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP và hướng dẫn OECD, các giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình phải tuân thủ nguyên tắc giá thị trường (Arm’s Length Principle).
• Việc lập hồ sơ định giá, chứng minh cơ sở pháp lý và kinh tế của giá giao dịch là bắt buộc, nếu thiếu sẽ dẫn đến rủi ro kiểm toán và xử phạt.

 Vì đặc thù tài sản vô hình, độc quyền và khó định lượng lợi ích của tài sản, giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình luôn tiềm ẩn rủi ro. Doanh nghiệp cần áp dụng phương pháp định giá chuẩn, hồ sơ minh bạch và tuân thủ pháp luật để bảo vệ lợi ích kinh tế và uy tín trên thị trường.

Để quản trị hiệu quả trong thực tế, doanh nghiệp cần nắm chắc các loại tài sản vô hình phổ biến trong giao dịch liên kết, từ nhãn hiệu, sáng chế đến bí quyết công nghệ, bởi mỗi loại đều có đặc thù định giá và hồ sơ chứng minh riêng. Việc phân loại chính xác sẽ giúp doanh nghiệp xây dựng chiến lược quản lý minh bạch, tuân thủ Decree 132/2020/ND-CP và chuẩn OECD, đồng thời tối ưu hóa lợi ích kinh tế lâu dài.

Các loại tài sản vô hình phổ biến trong giao dịch liên kết

Với giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình, các loại tài sản thường gặp được chia thành những nhóm chính, mỗi nhóm có đặc thù về định giá, rủi ro và hồ sơ chứng minh.

Thương hiệu và nhãn hiệu

• Nhãn hiệu và thương hiệu là tài sản vô hình quan trọng nhất, đặc biệt với các doanh nghiệp đa quốc gia.
• Giá trị thường được xác định dựa trên doanh thu tạo ra, độ nhận diện thị trường và uy tín thương hiệu.

Sáng chế và quyền sở hữu trí tuệ 

• Bao gồm sáng chế, phần mềm, bản quyền nội dung, thiết kế công nghiệp…
• Giá trị phụ thuộc vào khả năng khai thác thương mại, thời gian bảo hộ và chi phí nghiên cứu phát triển (R&D).
• Rủi ro: Nếu không chứng minh rõ chi phí R&D hoặc khả năng sinh lợi, cơ quan thuế có thể điều chỉnh giá.

Bí quyết công nghệ, quy trình sản xuất

• Là kiến thức chuyên môn, kỹ thuật, quy trình độc quyền giúp tạo lợi thế cạnh tranh.
• Giá trị được xác định thông qua chi phí đầu tư phát triển và lợi ích kinh tế dự kiến.
• Rủi ro: Thiếu hồ sơ chứng minh nguồn gốc và hiệu quả kinh tế có thể dẫn đến tranh chấp nội bộ hoặc kiểm toán thuế thất bại.

Quan hệ khách hàng và dữ liệu người dùng

• Bao gồm cơ sở dữ liệu khách hàng, mạng lưới đối tác, thông tin người dùng có giá trị thương mại.
• Giá trị định lượng dựa trên doanh thu tạo ra từ khách hàng hoặc khả năng khai thác dữ liệu.
• Rủi ro: Vi phạm quy định bảo mật hoặc định giá không chính xác sẽ ảnh hưởng đến uy tín và chi phí pháp lý.

Như vậy, mỗi loại tài sản vô hình trong giao dịch liên kết đều cần phương pháp định giá và hồ sơ chứng minh riêng biệt. Doanh nghiệp hiểu rõ từng loại sẽ dễ dàng tuân thủ Nghị định 132/2020/NĐ-CP và hướng dẫn OECD, giảm thiểu rủi ro thuế và tối ưu hóa lợi ích kinh tế lâu dài.

Phương pháp định giá tài sản vô hình trong giao dịch liên kết

Việc định giá tài sản vô hình trong giao dịch liên kết là bước quan trọng để đảm bảo tuân thủ pháp luật, giảm rủi ro thuế và tối ưu hóa lợi ích kinh tế. Do đặc thù vô hình, độc quyền và khó đo lường giá trị, các tài sản này không thể áp dụng giá thị trường trực tiếp như hàng hóa hữu hình, mà cần những phương pháp định giá chuyên biệt.

Phương pháp so sánh 

Phương pháp so sánh là phương pháp thẩm định giá, trong đó giá trị của tài sản được xác định dựa trên việc phân tích mức giá của các tài sản tương tự đã giao dịch trên thị trường. Qua đó, phương pháp giúp ước tính và xác định giá trị hợp lý của tài sản cần thẩm định.

Cơ sở của phương pháp này là giả định rằng giá trị thị trường của tài sản cần thẩm định có mối quan hệ trực tiếp với giá trị của các tài sản tương tự đã hoặc đang được giao dịch trên thị trường.

Phương pháp so sánh phù hợp áp dụng cho tất cả các loại tài sản(bao gồm: động sản, bất động sản, tài sản hữu hình, tài sản vô hình và tài sản tài chính) khi tài sản đáp ứng các điều kiện sau: tính đồng nhất cao, có giao dịch phổ biến trên thị trường và thị trường tương đối ổn định.

Phương pháp chi phí (Cost-based method)

Phương pháp chi phí là phương pháp thẩm định giá, trong đó giá trị của tài sản được xác định dựa trên chi phí để tạo ra hoặc chi phí thay thế một tài sản có chức năng, công dụng tương tự với tài sản cần thẩm định, sau khi đã tính đến việc khấu hao và giảm giá tích lũy của tài sản đó.

Phương pháp chi phí thường được áp dụng cho những tài sản không có đủ thông tin trên thị trường để sử dụng các phương pháp dựa trên thị trường hoặc thu nhập. Ngoài ra, phương pháp này còn phù hợp khi thẩm định tài sản mới được chế tạo, công trình mới xây dựng hoặc khi thẩm định viên dự định tạo ra một tài sản mới.

Phương pháp vốn hóa trực tiếp

Phương pháp vốn hóa trực tiếp là phương pháp thẩm định giá, trong đó giá trị của tài sản được xác định dựa trên việc quy đổi dòng thu nhập thuần ổn định dự kiến hàng năm mà tài sản có thể tạo ra về giá trị hiện tại, thông qua hệ số vốn hóa phù hợp.

Phương pháp này thường được áp dụng cho tất cả các loại tài sản đầu tư.

Cơ sở của phương pháp vốn hóa trực tiếp là giả định rằng giá trị tài sản bằng giá trị hiện tại của tất cả các lợi ích tương lai mà tài sản có thể mang lại, với các điều kiện sau:

• Thu nhập từ tài sản tương đối ổn định trong suốt thời gian sử dụng hữu ích còn lại;
• Rủi ro liên quan đến thu nhập có thể dự đoán và giữ ở mức ổn định.

Phương pháp dòng tiền chiết khấu

Phương pháp dòng tiền chiết khấu là phương pháp thẩm định giá, trong đó giá trị của tài sản được xác định dựa trên việc quy đổi các dòng tiền dự kiến trong tương lai từ tài sản về giá trị hiện tại, thông qua việc sử dụng tỷ suất chiết khấu phù hợp.

Cơ sở của phương pháp này là giả định rằng giá trị tài sản bằng giá trị hiện tại của tất cả các lợi ích tương lai mà tài sản có thể mang lại. Phương pháp dòng tiền chiết khấu đặc biệt phù hợp khi thu nhập từ tài sản biến động theo thời gian (không ổn định).

Phương pháp dòng tiền chiết khấu thường được áp dụng trong thực tiễn khi:

• Cần xác định giá trị tài sản cho các tài sản cho thuê hoặc đang phát triển, các doanh nghiệp có lợi nhuận, các nghiên cứu khả thi, hoặc các tài sản mà giá trị hiện tại phụ thuộc trực tiếp vào dòng tiền tương lai, khi đánh giá của thẩm định viên có cơ sở khoa học;
• Hữu ích với tài sản đầu tư có dòng tiền không đều hoặc không thường xuyên;
• Dùng để kiểm tra, đối chứng hoặc thay thế phương pháp thẩm định khác.

Phương pháp thặng dư

Phương pháp thặng dư là phương pháp thẩm định giá, trong đó giá trị của bất động sản có tiềm năng phát triển được xác định dựa trên cơ sở tổng giá trị ước tính từ phát triển giả định của tài sản (tổng doanh thu từ dự án) trừ đi tất cả các chi phí dự kiến phát sinh, bao gồm cả lợi nhuận dự kiến của nhà đầu tư, để tạo ra sự phát triển đó.

Cơ sở của phương pháp thặng dư là giả định rằng giá trị đất bằng phần thu nhập từ đất đóng góp vào tổng giá trị bất động sản đầu tư, được quy đổi về giá trị hiện tại thông qua tỷ suất vốn hóa phù hợp.

Phương pháp thặng dư thường được áp dụng trong thực tiễn khi:

• Đánh giá bất động sản có tiềm năng phát triển, đặc biệt là đất có khả năng sử dụng cho mục đích đầu tư;
• Dùng để kiểm tra, đối chứng hoặc thay thế các phương pháp thẩm định giá đất khác, nhằm hỗ trợ các quyết định đầu tư.

Phương pháp chiết trừ

Phương pháp chiết trừ là phương pháp thẩm định giá bất động sản, trong đó giá trị quyền sử dụng đất được xác định bằng cách loại trừ giá trị các tài sản gắn liền với đất khỏi tổng giá trị bất động sản (bao gồm giá trị quyền sử dụng đất và giá trị tài sản gắn liền với đất).

Cơ sở của phương pháp chiết trừ là có thể xác định giá trị một phần tài sản dựa trên việc biết giá trị tổng thể và giá trị phần tài sản còn lại.

Phương pháp chiết trừ đặc biệt hữu ích khi thẩm định các thửa đất có tài sản gắn liền tương tự với tài sản cần định giá.

Rủi ro thường gặp trong giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình

Để doanh nghiệp dễ dàng nắm bắt và quản lý các thách thức, dưới đây là tổng hợp các rủi ro thường gặp trong giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình cùng mô tả chi tiết, giúp nhận diện vấn đề và lập kế hoạch quản trị hiệu quả.

Board: Tổng hợp rủi ro trong giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình

Như bảng trên cho thấy, mỗi loại rủi ro trong giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình đều có đặc thù riêng và ảnh hưởng trực tiếp đến thuế, pháp lý và uy tín doanh nghiệp. Việc nhận diện đầy đủ và chi tiết các rủi ro này là bước quan trọng để doanh nghiệp xây dựng chiến lược quản lý minh bạch, tuân thủ Nghị định 132/2020/NĐ-CP và hướng dẫn OECD, đồng thời tối ưu hóa giá trị tài sản vô hình một cách bền vững.

Sau khi phân tích khái niệm, phân loại, phương pháp định giá, cũng như rủi ro pháp lý trong giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình, doanh nghiệp đã có một cái nhìn toàn diện về giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình. Hiểu rõ từng yếu tố này không chỉ giúp tuân thủ pháp luật và chuẩn OECD mà còn tối ưu hóa giá trị kinh tế và uy tín doanh nghiệp.

Conclude

Quản lý hiệu quả giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp luật, giảm rủi ro thuế, mà còn tối ưu hóa lợi ích kinh tế và bảo vệ uy tín trên thị trường quốc tế.

Để đảm bảo mọi giao dịch được thực hiện chính xác và hiệu quả, hãy liên hệ ngay với MAN – Master Accountant Network để nhận hỗ trợ về giao dịch liên kết liên quan đến tài sản vô hình, nhằm tối ưu hóa lợi ích và giảm thiểu rủi ro pháp lý cho doanh nghiệp.

Contact information MAN – Master Accountant Network

• Address: No. 19A, Street 43, Tan Thuan Ward, Ho Chi Minh City
• Mobile / Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
• E-mail: man@man.net.vn

Editorial Board: MAN – Master Accountant Network