Giá nội bộ trong giao dịch liên kết trở thành “tâm điểm” kiểm tra vì tiềm ẩn nhiều rủi ro về thuế, pháp lý và uy tín doanh nghiệp. Nếu không tuân thủ đúng nguyên tắc giá thị trường độc lập, doanh nghiệp có thể đối mặt với truy thu thuế, xử phạt hành chính và mất niềm tin từ nhà đầu tư. Bài viết này phân tích chi tiết những rủi ro khi sử dụng giá nội bộ trong giao dịch liên kết, đồng thời gợi ý giải pháp giúp doanh nghiệp phòng tránh và quản trị hiệu quả.
Giá nội bộ trong giao dịch liên kết là gì
Giá nội bộ trong giao dịch liên kết là mức giá mà các bên có quan hệ liên kết (ví dụ: công ty mẹ – công ty con, các doanh nghiệp trong cùng tập đoàn) áp dụng khi chuyển giao hàng hóa, dịch vụ, tài sản hoặc quyền sử dụng tài sản cho nhau. Khác với giao dịch độc lập ngoài thị trường, giá nội bộ thường được thiết lập dựa trên chiến lược phân bổ lợi nhuận, tối ưu thuế hoặc điều tiết dòng tiền trong cùng tập đoàn.
Theo quy định tại Nghị định 132/2020/NĐ-CP của Chính phủ Việt Nam và chuẩn mực quốc tế do OECD ban hành, giá nội bộ phải tuân thủ nguyên tắc giá thị trường độc lập (Arm’s Length Principle), nghĩa là mức giá này cần tương đồng với giá mà các bên độc lập sẽ áp dụng trong điều kiện tương tự. Việc tuân thủ nguyên tắc này không chỉ giúp doanh nghiệp minh bạch trong kê khai thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN), mà còn giảm thiểu rủi ro bị cơ quan thuế truy thu, xử phạt hoặc phát sinh tranh chấp quốc tế.
Giá nội bộ trong giao dịch liên kết nếu được xác định hợp lý sẽ hỗ trợ doanh nghiệp tối ưu nguồn lực, phân bổ chi phí – lợi nhuận công bằng giữa các đơn vị trong tập đoàn. Ngược lại, nếu lạm dụng hoặc xác định sai lệch, doanh nghiệp có thể đối mặt với rủi ro rất lớn về pháp lý, tài chính và uy tín trên thị trường.
Tầm quan trọng của việc xác định đúng giá nội bộ trong giao dịch liên kết theo chuẩn mực thuế và OECD.
Việc xác định đúng giá nội bộ trong giao dịch liên kết là yếu tố quan trọng trong quản trị thuế và tuân thủ pháp lý. Là cơ sở để doanh nghiệp minh bạch hóa hoạt động tài chính và giảm thiểu rủi ro về thuế.
Quy định pháp lý về giá nội bộ trong giao dịch liên kết
- Theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP và chuẩn mực OECD, doanh nghiệp phải tuân thủ nguyên tắc giá thị trường độc lập (Arm’s Length Principle).
- Giá nội bộ trong giao dịch liên kết cần phản ánh đúng giá trị kinh tế thực tế, tương đồng với mức giá mà các bên độc lập ngoài thị trường sẽ áp dụng.
Lợi ích khi tuân thủ
- Tránh nguy cơ bị cơ quan thuế truy thu, ấn định thuế hoặc xử phạt hành chính.
- Củng cố uy tín và niềm tin từ nhà đầu tư, cổ đông và đối tác quốc tế.
Hệ quả khi áp dụng sai lệch giá nội bộ trong giao dịch liên kết
- Dễ bị nghi ngờ “chuyển giá” và làm méo mó báo cáo tài chính.
- Có thể phát sinh tranh chấp thuế xuyên quốc gia, ảnh hưởng đến hoạt động toàn tập đoàn.
Việc xác định đúng giá nội bộ trong giao dịch liên kết không chỉ là yêu cầu bắt buộc để đảm bảo tuân thủ pháp luật thuế, mà còn là nền tảng cho sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. Sau khi nhìn nhận rõ tầm quan trọng giá nội bộ trong giao dịch liên kết, tiếp theo cùng tìm hiểu vai trò thực tiễn giá nội bộ trong giao dịch liên kết trong quản trị doanh nghiệp, từ cách phân bổ lợi nhuận, tối ưu chi phí đến điều tiết dòng tiền trong tập đoàn.
Giá nội bộ trong giao dịch liên kết giữ vai trò như thế nào
Để thấy rõ tác động, hãy cùng phân tích những vai trò quan trọng của giá nội bộ trong giao dịch liên kết đối với doanh nghiệp, cụ thể:
Phân bổ lợi nhuận minh bạch
- Giúp xác định phần lợi nhuận tương ứng với đóng góp thực tế của từng công ty thành viên.
- Đảm bảo báo cáo tài chính phản ánh đúng giá trị kinh tế trong chuỗi giá trị.
- Tránh tình trạng tập trung lợi nhuận bất hợp lý vào một đơn vị nhằm giảm nghĩa vụ thuế.
Tối ưu chi phí hoạt động
- Kiểm soát hợp lý các khoản chi phí quản lý, sản xuất và dịch vụ nội bộ.
- Giúp doanh nghiệp hạn chế rủi ro bị loại trừ chi phí không hợp lý khi quyết toán thuế TNDN.
- Tăng hiệu quả quản trị và cải thiện khả năng cạnh tranh nhờ cơ cấu chi phí minh bạch.
Điều tiết dòng tiền nội bộ
- Hỗ trợ cân đối tài chính giữa các đơn vị thành viên trong tập đoàn.
- Giúp công ty con gặp khó khăn về vốn có thể duy trì hoạt động nhờ mức giá nội bộ phù hợp.
- Đảm bảo thanh khoản chung, góp phần ổn định hệ thống doanh nghiệp.
Tuân thủ thuế và quản trị rủi ro
- Khi áp dụng đúng nguyên tắc giá thị trường độc lập, doanh nghiệp giảm thiểu nguy cơ bị ấn định thuế, truy thu hoặc xử phạt.
- Tạo niềm tin với cơ quan thuế, nhà đầu tư và đối tác, đặc biệt trong môi trường kinh doanh quốc tế.
Từ những phân tích về tầm quan trọng và vai trò, có thể thấy giá nội bộ trong giao dịch liên kết vừa là công cụ hữu ích trong quản trị tài chính, vừa là yêu cầu bắt buộc để đảm bảo tuân thủ thuế. Tuy nhiên, nếu việc xác định giá nội bộ không được thực hiện đúng theo nguyên tắc giá thị trường độc lập và quy định pháp luật, doanh nghiệp sẽ phải đối mặt với hàng loạt hệ lụy. Đây chính là lý do cần đi sâu phân tích những rủi ro khi sử dụng giá nội bộ trong giao dịch liên kết để doanh nghiệp có cái nhìn toàn diện và chủ động phòng tránh.
Các rủi ro khi sử dụng giá nội bộ trong giao dịch liên kết
Theo Nghị định 87/2024/NĐ-CP quy định đối tượng áp dụng và mức phạt cho hành vi kê khai giá mua, bán, trao đổi hàng hóa, dịch vụ trong nội bộ các doanh nghiệp không chính xác, không đúng theo quy định hoặc không rõ ràng, làm sai lệch thông tin báo cáo giá với cơ quan chức năng.
Đối tượng áp dụng
Đối tượng áp dụng căn cứ theo Nghị định 87/2024/NĐ-CP quy định như sau:
- Tổ chức kinh tế được thành lập theo quy định của Luật Doanh nghiệp, bao gồm: doanh nghiệp tư nhân, công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh, cùng các đơn vị phụ thuộc của doanh nghiệp như chi nhánh, văn phòng đại diện..
- Hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã
- Tổ chức được thành lập theo quy định của Luật Đầu tư và Luật Thương mại, bao gồm: nhà đầu tư trong nước, nhà đầu tư nước ngoài (không bao gồm nhà đầu tư là cá nhân), tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài; văn phòng đại diện, chi nhánh của thương nhân nước ngoài tại Việt Nam; cùng văn phòng đại diện của tổ chức xúc tiến thương mại nước ngoài tại Việt Nam.
- Tổ chức xã hội, tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức chính trị xã hội – nghề nghiệp, tổ chức xã hội nghề nghiệp;
- Đơn vị sự nghiệp công lập;
- Cơ quan nhà nước có hành vi vi phạm mà hành vi đó không thuộc nhiệm vụ quản lý nhà nước được giao
Mặc dù mang lại nhiều lợi ích trong phân bổ lợi nhuận, tối ưu chi phí và điều tiết dòng tiền, nhưng giá nội bộ trong giao dịch liên kết cũng tiềm ẩn không ít rủi ro nếu doanh nghiệp áp dụng sai cách. Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp FDI tại Việt Nam đã từng bị truy thu thuế hoặc xử phạt nặng do vi phạm nguyên tắc giá thị trường độc lập, dẫn đến hệ quả nghiêm trọng cả về tài chính lẫn uy tín. Chính vì vậy, việc nhận diện sớm các rủi ro khi sử dụng giá nội bộ trong giao dịch liên kết là bước quan trọng để doanh nghiệp chủ động xây dựng chiến lược tuân thủ và giảm thiểu tổn thất.
Rủi ro về thuế và pháp lý
Nếu giá nội bộ trong giao dịch liên kết không được xây dựng dựa trên nguyên tắc giá thị trường độc lập (Arm’s Length Principle), cơ quan thuế hoàn toàn có quyền ấn định thuế dựa trên dữ liệu so sánh từ các giao dịch độc lập. Khi đó, doanh nghiệp có thể bị truy thu thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) trong nhiều năm, kèm theo tiền phạt và lãi chậm nộp, gây thiệt hại lớn về tài chính. Trong những trường hợp gian lận nghiêm trọng, cơ quan chức năng thậm chí có thể xem xét xử lý hình sự theo quy định pháp luật. Hiện nay, mức phạt tiền tối đa theo Nghị định hiện hành là 150 triệu đồng đối với cá nhân và 300 triệu đồng đối với tổ chức. Ngoài ra, doanh nghiệp còn có nguy cơ bị buộc dừng hoạt động sản xuất kinh doanh hoặc phải nộp lại toàn bộ số tiền có được từ việc sử dụng sai giá nội bộ trong giao dịch liên kết nói riêng và các giao dịch khác nói chung.
Rủi ro tài chính
Sai lệch trong việc thiết lập giá nội bộ trong giao dịch liên kết có thể khiến doanh nghiệp ghi nhận chi phí bất hợp lý hoặc lợi nhuận ảo, làm cho báo cáo tài chính thiếu minh bạch. Tình trạng này còn tạo ra sự mất cân đối dòng tiền giữa các công ty con trong tập đoàn: một số đơn vị phải gánh chi phí cao, trong khi đơn vị khác lại được hưởng lợi nhuận không tương xứng. Đặc biệt, khi cơ quan thuế tiến hành điều chỉnh, doanh nghiệp sẽ phải đối mặt với chi phí phát sinh ngoài kế hoạch, ảnh hưởng trực tiếp đến chiến lược đầu tư, mở rộng và tăng trưởng dài hạn.
Rủi ro về uy tín, hình ảnh doanh nghiệp
Những vụ việc liên quan đến giá nội bộ trong giao dịch liên kết thường dễ dàng thu hút sự quan tâm của dư luận và truyền thông. Một khi vi phạm bị phát hiện, doanh nghiệp rất dễ đánh mất niềm tin từ cổ đông, nhà đầu tư cũng như đối tác chiến lược. Thêm vào đó, cơ quan thuế có thể đưa doanh nghiệp vào danh sách giám sát đặc biệt, dẫn đến việc thanh tra, kiểm tra thường xuyên hơn, làm gia tăng gánh nặng quản trị và tiêu tốn nhiều nguồn lực.
Rủi ro tuân thủ chuẩn quốc tế
Đối với các tập đoàn đa quốc gia, việc áp dụng sai giá nội bộ trong giao dịch liên kết có thể gây ra xung đột với các chuẩn mực quốc tế, đặc biệt là hướng dẫn của OECD về chống chuyển giá. Hệ quả là doanh nghiệp có nguy cơ rơi vào tình trạng bị đánh thuế hai lần (double taxation), khi hai quốc gia có quan điểm khác nhau về mức giá nội bộ hợp lý. Điều này không chỉ làm gia tăng chi phí thuế, mà còn trực tiếp ảnh hưởng đến khả năng mở rộng thị trường, làm suy giảm sức cạnh tranh và tiềm năng phát triển toàn cầu của doanh nghiệp.
Nguyên nhân doanh nghiệp thường mắc sai lầm khi áp dụng giá nội bộ trong giao dịch liên kết
Doanh nghiệp thường không có đủ thông tin về các giao dịch tương tự trên thị trường độc lập để làm cơ sở xác định giá. Khi không đối chiếu được với nguyên tắc giá giao dịch độc lập, việc áp dụng giá nội bộ trong giao dịch liên kết dễ dẫn đến sai lệch, khiến cơ quan thuế có cơ sở nghi ngờ hành vi chuyển giá.
Xây dựng chính sách giá nội bộ chưa rõ ràng, minh bạch
Nhiều doanh nghiệp vẫn áp dụng giá mang tính nội bộ theo thỏa thuận giữa các công ty thành viên, thiếu tài liệu giải trình hoặc chính sách giá chuẩn mực. Điều này khiến doanh nghiệp không chứng minh được tính hợp lý khi bị kiểm tra, từ đó phát sinh rủi ro pháp lý.
Tập trung lợi ích ngắn hạn
Không ít doanh nghiệp chỉ chú trọng lợi ích ngắn hạn bằng cách sử dụng giá nội bộ trong giao dịch liên kết để giảm nghĩa vụ thuế. Tuy nhiên, cách tiếp cận này dễ dẫn đến hậu quả lâu dài như bị truy thu, phạt hành chính, ảnh hưởng uy tín và mất niềm tin từ nhà đầu tư.
Thiếu cập nhật quy định thuế và chuẩn mực quốc tế
Việt Nam ngày càng hội nhập, tham gia nhiều hiệp định thuế và cam kết OECD, khiến quy định về quản lý giá nội bộ trong giao dịch liên kết liên tục thay đổi. Doanh nghiệp không kịp cập nhật hoặc thiếu chuyên môn về pháp lý, dẫn đến sai sót trong kê khai và lập hồ sơ xác định giá.
Giải pháp giảm thiểu rủi ro khi sử dụng giá nội bộ trong giao dịch liên kết
Để giảm thiểu tác động tiêu cực từ những rủi ro đã phân tích, doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược quản trị phù hợp ngay từ đầu. Việc áp dụng giá nội bộ trong giao dịch liên kết không chỉ là một yêu cầu tuân thủ pháp lý, mà còn là yếu tố then chốt giúp đảm bảo tính minh bạch, duy trì niềm tin với cơ quan quản lý và đối tác. Dưới đây là những giải pháp nhằm phòng tránh rủi ro.
Tuân thủ nguyên tắc giá thị trường độc lập (Arm’s Length Principle)
- Doanh nghiệp cần xác định giá nội bộ dựa trên điều kiện thị trường tương đồng, đảm bảo không thấp hoặc cao bất hợp lý so với giá giao dịch độc lập.
- Nguyên tắc giá thị trường độc lập đã được quy định rõ trong Nghị định 132/2020/NĐ-CP và hướng dẫn của OECD Transfer Pricing Guidelines 2022. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để tránh rủi ro bị ấn định thuế.
Lập hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết minh bạch
- Hồ sơ xác định giá (Local file, Master file, CbCR) là công cụ chứng minh doanh nghiệp tuân thủ, giảm nguy cơ bị thanh tra và truy thu.
- Doanh nghiệp nên chuẩn bị hồ sơ gồm: thông tin tập đoàn, phân tích chức năng – rủi ro – tài sản, phân tích so sánh và báo cáo tài chính liên quan. Việc chuẩn bị đầy đủ giúp giảm thiểu rủi ro khi thanh tra, kiểm tra thuế.
Tư vấn từ chuyên gia trong lĩnh vực
- Doanh nghiệp nên chủ động hợp tác với chuyên gia thuế, kiểm toán có kinh nghiệm trong lĩnh vực giao dịch liên kết.
- Các chuyên gia sẽ hỗ trợ doanh nghiệp giải thích cơ chế hình thành giá nội bộ trong giao dịch liên kết, cập nhật quy định mới nhất từ Bộ Tài chính, OECD.
- Đây là cách bảo đảm doanh nghiệp không chỉ tuân thủ pháp luật Việt Nam mà còn phù hợp với chuẩn mực quốc tế, tránh rủi ro pháp lý.
Kết luận
Giá nội bộ trong giao dịch liên kết là công cụ quản trị cần thiết nhưng cũng chứa đựng nhiều rủi ro nếu không được kiểm soát chặt chẽ. Từ thuế, pháp lý đến uy tín thương hiệu, bất kỳ sai sót nào cũng có thể khiến doanh nghiệp trả giá đắt. Vì vậy, việc tuân thủ nguyên tắc giá thị trường độc lập, lập hồ sơ minh bạch và thường xuyên rà soát chính sách giá nội bộ là bước đi không thể thiếu trong bối cảnh quản lý thuế ngày càng siết chặt.
Trong thực tế, nhiều doanh nghiệp đã hạn chế được rủi ro nhờ chủ động tham vấn chuyên gia và cập nhật kịp thời quy định mới. Đây cũng là hướng đi an toàn để mỗi doanh nghiệp vừa đảm bảo tuân thủ, vừa duy trì sự phát triển bền vững. Nếu doanh nghiệp của bạn đang cân nhắc rà soát lại chính sách giá nội bộ trong giao dịch liên kết, thì đây chính là thời điểm phù hợp để bắt đầu.
Thông tin liên hệ MAN – Master Accountant Network
- Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh
- Mobile / Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
- Email: man@man.net.vn
Ban biên tập: MAN – Master Accountant Network