Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết: Bước ngoặt trong quản lý thuế và chống chuyển giá tại Việt Nam

Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết về giao dịch liên kết được Chính phủ ban hành ngày 24/02/2017 và chính thức được áp dụng vào ngày 01/05/2017. Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết đặt ra khung pháp lý, nhằm quản lý và điều chỉnh các giao dịch liên kết trong lĩnh vực thuế. Nghị định này cung cấp nhiều nội dung cần thiết giúp các doanh nghiệp hiểu rõ hơn về nghĩa vụ của mình trong việc xác định giá giao dịch. Cùng MAN – Master Accoutant Network  tìm hiểu rõ hơn về Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết của Chính phủ trong bài viết dưới đây.

Tầm quan trọng đối với quản lý thuế, phòng chống chuyển giá

Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc quản lý thuế và phòng chống chuyển giá tại Việt Nam. Trước khi nghị định này ra đời, hoạt động giao dịch liên kết thường thiếu minh bạch, tạo điều kiện cho một số doanh nghiệp lợi dụng để chuyển lợi nhuận ra nước ngoài, làm giảm nghĩa vụ thuế thực tế phải nộp. Điều này không chỉ gây thất thu ngân sách mà còn tạo ra sự bất bình đẳng trong môi trường kinh doanh.

Đối với doanh nghiệp, Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết tạo ra hành lang pháp lý rõ ràng: nghĩa vụ kê khai, mức khống chế chi phí lãi vay, cũng như trách nhiệm báo cáo lợi nhuận liên quốc gia. Khi tuân thủ đúng quy định, doanh nghiệp không chỉ hạn chế rủi ro pháp lý mà còn xây dựng được chiến lược quản trị thuế minh bạch.

Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết về giao dịch liên kết góp phần quan trọng vào việc bảo vệ nguồn thu ngân sách Nhà nước, tạo môi trường đầu tư công bằng, đồng thời gắn kết Việt Nam với các chuẩn mực quốc tế về phòng chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận (BEPS). Đây chính là nền tảng cho sự phát triển bền vững của hệ thống quản lý thuế.

Phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng

Trong khuôn khổ quy định về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết, Nghị định 20/2017/NĐ-CP đã xác định rõ phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng, làm cơ sở pháp lý cho việc kê khai, xác định giá giao dịch liên kết. Trước hết, cần xem xét cụ thể phạm vi điều chỉnh của Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết để hiểu rõ những nội dung mà nghị định này điều chỉnh và điều kiện áp dụng đối với các doanh nghiệp có quan hệ liên kết.

Phạm vi điều chỉnh

Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết đưa ra khung pháp lý toàn diện về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có phát sinh giao dịch liên kết. Cụ thể, nghị định quy định rõ nguyên tắc, phương pháp cũng như trình tự và thủ tục để xác định giá giao dịch liên kết theo bản chất kinh tế, đảm bảo phù hợp với giá thị trường. Đồng thời, văn bản này cũng đặt ra nghĩa vụ của người nộp thuế trong việc kê khai, xác định giá giao dịch liên kết, cũng như thực hiện kê khai và nộp thuế đầy đủ. Bên cạnh đó, nghị định còn quy định trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước trong khâu giám sát, kiểm tra và thanh tra thuế đối với doanh nghiệp có hoạt động liên kết, qua đó hạn chế tình trạng chuyển giá và thất thu ngân sách.

Phạm vi điều chỉnh của Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết bao gồm tất cả các giao dịch phát sinh trong quá trình sản xuất kinh doanh giữa các bên có quan hệ liên kết theo quy định tại Điều 5 của nghị định. Tuy nhiên, một số giao dịch đặc thù như mua bán hàng hóa, dịch vụ thuộc diện Nhà nước quản lý giá sẽ được thực hiện theo quy định riêng của pháp luật về giá, không nằm trong phạm vi áp dụng của nghị định này

Đối tượng áp dụng

Bên cạnh phạm vi điều chỉnh, Nghị định 20/2017/NĐ-CP cũng quy định rõ đối tượng áp dụng, nhằm xác định những tổ chức, cá nhân chịu trách nhiệm thực hiện các nghĩa vụ liên quan đến giao dịch liên kết. Cụ thể bao gồm:

• Những đơn vị sản xuất, kinh doanh hàng hóa và dịch vụ (gọi chung là người nộp thuế) thuộc diện nộp thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) và có phát sinh giao dịch với các bên có quan hệ liên kết theo quy định Điều 5 Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết về giao dịch liên kết.
• Tổng cục Thuế, Cục Thuế và Chi cục Thuế
• Cơ quan Nhà nước, tổ chức, cá nhân khác có liên quan 

Sau khi xác định rõ phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng, Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết tiếp tục quy định cụ thể trách nhiệm của người nộp thuế và quyền hạn của cơ quan thuế trong việc quản lý, kê khai và xác định giá giao dịch liên kết, nhằm đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong nghĩa vụ thuế.

Nguyên tắc áp dụng

Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết, người nộp thuế khi phát sinh giao dịch liên kết có trách nhiệm thực hiện kê khai đầy đủ và loại trừ những yếu tố có thể làm giảm nghĩa vụ thuế do sự chi phối của quan hệ liên kết. 

Đối với cơ quan thuế, Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết trao quyền quản lý, kiểm tra và thanh tra chặt chẽ giá giao dịch liên kết của người nộp thuế. Cơ quan thuế áp dụng nguyên tắc giao dịch độc lập và nguyên tắc “bản chất quyết định hình thức” để loại bỏ những giao dịch liên kết mang tính chất làm giảm nghĩa vụ thuế của doanh nghiệp. Khi cần thiết, cơ quan thuế có thể điều chỉnh giá giao dịch liên kết nhằm xác định đúng và đủ nghĩa vụ thuế đối với ngân sách nhà nước.

Nguyên tắc giao dịch độc lập được áp dụng thống nhất theo chuẩn mực quốc tế, dựa trên các quy định trong Hiệp định tránh đánh thuế hai lần mà Việt Nam đã ký kết. Điều này vừa đảm bảo sự minh bạch, vừa tạo môi trường cạnh tranh công bằng giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Quy định các bên có quan hệ liên kết theo Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết

Để xác định chính xác các bên thuộc phạm vi điều chỉnh của Nghị định 20/2017/NĐ-CP, việc nhận diện mối quan hệ giữa các bên liên kết là yếu tố quan trọng. Nghị định đã quy định cụ thể về các dạng mối quan hệ được xem là có liên kết, làm cơ sở cho việc kê khai, xác định giá và nghĩa vụ thuế của doanh nghiệp.

Quy định về mối quan hệ của các bên có quan hệ liên kết (gọi chung là “bên liên kết”).

Theo quy định tại Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết, các bên được xem là có quan hệ liên kết khi giữa họ tồn tại sự chi phối, kiểm soát hoặc tham gia về vốn, đầu tư và quản lý dưới bất kỳ hình thức nào. Cụ thể, bao gồm các trường hợp sau:

• Bên tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào việc điều hành, kiểm soát, góp vốn hoặc đầu tư vào bên kia.
• Các bên cùng chịu sự điều hành, kiểm soát, góp vốn hoặc đầu tư của bên khác (trực tiếp hoặc gián tiếp)

Từ những quy định trên, có thể thấy các bên liên kết không chỉ bao gồm doanh nghiệp trong cùng một tập đoàn hay công ty mẹ – công ty con, mà còn mở rộng đến nhiều chủ thể khác có mối quan hệ kiểm soát, đầu tư hoặc điều hành lẫn nhau theo quy định của Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết.

Về các bên liên kết 

Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết, mối quan hệ liên kết được xác định khi giữa các doanh nghiệp hoặc giữa doanh nghiệp và cá nhân tồn tại sự chi phối đáng kể về vốn, tài chính hay quản lý. Cụ thể:

“Một doanh nghiệp nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp ít nhất 25% vốn góp của chủ sở hữu của doanh nghiệp kia;

Cả hai doanh nghiệp đều có ít nhất 25% vốn góp của chủ sở hữu do một bên thứ ba nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp;

Một doanh nghiệp là cổ đông lớn nhất về vốn góp của chủ sở hữu của doanh nghiệp kia, nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp ít nhất 10% tổng số cổ phần của doanh nghiệp kia;

Một doanh nghiệp bảo lãnh hoặc cho một doanh nghiệp khác vay vốn dưới bất kỳ hình thức nào (bao gồm cả các khoản vay từ bên thứ ba được đảm bảo từ nguồn tài chính của bên liên kết và các giao dịch tài chính có bản chất tương tự) với điều kiện khoản vốn vay ít nhất bằng 25% vốn góp của chủ sở hữu của doanh nghiệp đi vay và chiếm trên 50% tổng giá trị các khoản nợ trung và dài hạn của doanh nghiệp đi vay;

Một doanh nghiệp chỉ định thành viên ban lãnh đạo điều hành hoặc nắm quyền kiểm soát của một doanh nghiệp khác với điều kiện số lượng các thành viên được doanh nghiệp thứ nhất chỉ định chiếm trên 50% tổng số thành viên ban lãnh đạo điều hành hoặc nắm quyền kiểm soát của doanh nghiệp thứ hai; hoặc một thành viên được doanh nghiệp thứ nhất chỉ định có quyền quyết định các chính sách tài chính hoặc hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp thứ hai;

Hai doanh nghiệp cùng có trên 50% thành viên ban lãnh đạo hoặc cùng có một thành viên ban lãnh đạo có quyền quyết định các chính sách tài chính hoặc hoạt động kinh doanh được chỉ định bởi một bên thứ ba;

Hai doanh nghiệp được điều hành hoặc chịu sự kiểm soát về nhân sự, tài chính và hoạt động kinh doanh bởi các cá nhân thuộc một trong các mối quan hệ vợ, chồng, cha đẻ, cha nuôi, mẹ đẻ, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi, anh ruột, chị ruột, em ruột, anh rể, em rể, chị dâu, em dâu, ông nội, bà nội, cháu nội, ông ngoại, bà ngoại, cháu ngoại, cô, chú, bác, cậu, dì ruột và cháu ruột;

Hai cơ sở kinh doanh có mối quan hệ trụ sở chính và cơ sở thường trú hoặc cùng là cơ sở thường trú của tổ chức, cá nhân nước ngoài;

Một hoặc nhiều doanh nghiệp chịu sự kiểm soát của một cá nhân thông qua vốn góp của cá nhân này vào doanh nghiệp đó hoặc trực tiếp tham gia điều hành doanh nghiệp;

Các trường hợp khác trong đó doanh nghiệp chịu sự điều hành, kiểm soát quyết định trên thực tế đối với hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp kia.”

Nguồn: Điều 5 Nghị định 20/2017/NĐ-CP 

Nhìn chung, bất kỳ trường hợp nào thể hiện sự chi phối hoặc kiểm soát thực tế hoạt động sản xuất – kinh doanh của doanh nghiệp khác đều được coi là quan hệ liên kết theo quy định.

Không chỉ dừng lại ở việc xác định quan hệ liên kết, Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết về giao dịch liên kết còn quy định khống chế chi phí lãi vay để hạn chế rủi ro mỏng vốn và tối ưu quản lý thuế.

Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết quy định khống chế chi phí lãi vay 

Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết về giao dịch liên kết quy định về khống chế chi phí lãi vay. Cụ thể, nghị định quy định:

• Tổng chi phí lãi vay thuần (chi phí lãi vay sau khi trừ đi lãi tiền gửi và lãi cho vay) của doanh nghiệp được trừ khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp không vượt quá 20% của tổng lợi nhuận thuần từ hoạt động kinh doanh cộng với chi phí lãi vay và chi phí khấu hao (tương tự chỉ tiêu EBITDA).

Nói cách khác, doanh nghiệp chỉ được tính tối đa 20% chi phí lãi vay thuần vào chi phí được trừ, phần vượt quá mức này sẽ không được khấu trừ khi xác định thu nhập chịu thuế.

Cơ chế chuyển phần chi phí lãi vay vượt trần

Phần chi phí lãi vay vượt mức 20% không bị mất hoàn toàn, mà được chuyển sang kỳ tính thuế tiếp theo (tối đa 5 năm). Nhờ vậy, doanh nghiệp vẫn có cơ hội ghi nhận chi phí này trong tương lai nếu có lãi đủ lớn để hấp thụ khoản vượt trần.

Hạn chế quy định

Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết là văn bản pháp lý đầu tiên ở cấp Nghị định do Chính phủ ban hành nhằm quản lý thuế đối với giao dịch liên kết và chống chuyển giá. Việc ra đời của nghị định này đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc đưa quy định của Việt Nam tiệm cận với thông lệ quốc tế, trong bối cảnh các hành vi chuyển giá, tránh thuế của các tập đoàn đa quốc gia ngày càng tinh vi và phức tạp.

“Chính sách thuế thu nhập doanh nghiệp hiện tại có quy định ưu đãi, miễn giảm thuế đối với ngành nghề, lĩnh vực, địa bàn. Các tập đoàn lợi dụng sự khác biệt về thuế suất, ưu đãi, miễn giảm thuế để thực hiện chuyển lợi nhuận giữa các doanh nghiệp thuộc Tập đoàn trong nước để trốn tránh thuế. Ngoài ra, một số tập đoàn trong nước còn thực hiện sắp xếp giao dịch, thực hiện hành vi chuyển giá để chuyển lợi nhuận sang các doanh nghiệp thuộc tập đoàn đang có kết quả kinh doanh thua lỗ (đang có số lỗ được chuyển); chuyển lợi nhuận từ doanh nghiệp có lãi sang doanh nghiệp lỗ để trốn tránh thuế.

Việc chuyển giá, chuyển lợi nhuận không chỉ diễn ra ở các doanh nghiệp FDI mà còn xuất hiện ở các DN trong nước bởi ngay trong hoạt động nội địa, các doanh nghiệp Việt Nam cũng đã đầu tư đa ngành, đa lĩnh vực như thương mại, dịch vụ, sản xuất… Rõ ràng, ngay trong nội địa cũng có hiện tượng chuyển lợi nhuận từ doanh nghiệp, địa bàn có thuế suất cao sang doanh nghiệp, địa bàn có thuế suất thấp; chuyển lợi nhuận từ doanh nghiệp có lãi sang doanh nghiệp lỗ”

Nguồn tham khảo: Bộ tài Chính

Mối liên hệ với Nghị định 132/2020/NĐ-CP

Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết đã bộc lộ một số hạn chế, đặc biệt là quy định khống chế chi phí lãi vay ở mức 20% gây khó khăn cho nhiều doanh nghiệp, cũng như chưa thật sự linh hoạt trong việc áp dụng với từng trường hợp cụ thể. 

Mối liên hệ giữa Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết và Nghị định 132/2020/NĐ-CP thể hiện ở chỗ: Nghị định 132/2020/NĐ-CP kế thừa những nguyên tắc cơ bản của Nghị định 20/2017/NĐ-CP về chống chuyển giá và quản lý thuế đối với giao dịch liên kết, nhưng đồng thời có những điều chỉnh quan trọng nhằm phù hợp hơn với thực tiễn.

So sánh Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết về giao dịch liên kết và Nghị định 132/2020/NĐ-CP

Trong quá trình quản lý thuế đối với giao dịch liên kết, Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết được xem là nền tảng pháp lý đầu tiên. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai đã bộc lộ nhiều hạn chế, đặc biệt là quy định khống chế chi phí lãi vay 20%. Để khắc phục và tiệm cận thông lệ quốc tế, Chính phủ đã ban hành Nghị định 132/2020/NĐ-CP với nhiều điểm đổi mới quan trọng. Bảng dưới đây sẽ giúp bạn hình dung rõ ràng sự khác biệt và mối liên hệ giữa hai nghị định này.

Qua bảng so sánh có thể thấy, Nghị định 132/2020/NĐ-CP không chỉ kế thừa nền tảng từ Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết mà còn hoàn thiện, điều chỉnh nhiều quy định để phù hợp hơn với thực tiễn. Những thay đổi này giúp doanh nghiệp có cơ sở pháp lý rõ ràng, minh bạch trong kê khai, xác định giá giao dịch liên kết, đồng thời tạo điều kiện cho cơ quan thuế tăng cường hiệu quả quản lý và chống thất thu ngân sách.

Kết luận 

Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết đóng vai trò nền tảng quan trọng trong việc thiết lập khung pháp lý đầu tiên về quản lý thuế đối với giao dịch liên kết và chống chuyển giá tại Việt Nam. Mặc dù sau đó được kế thừa và bổ sung bởi Nghị định 132/2020/NĐ-CP, nhưng những quy định ban đầu của Nghị định 20/2017/NĐ-CP về giao dịch liên kết đã tạo tiền đề để nâng cao tính minh bạch, công bằng trong hoạt động sản xuất kinh doanh, đồng thời hạn chế hành vi chuyển giá, thất thu ngân sách Nhà nước. Việc tuân thủ đúng và đầy đủ các quy định của Nghị định này không chỉ giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro pháp lý, mà còn góp phần xây dựng môi trường đầu tư bền vững, lành mạnh và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Để được tư vấn cụ thể, doanh nghiệp vui lòng liên hệ MAN – Master Accoutant Network qua: 

Thông tin liên hệ MAN – Master Accountant Network

• Địa chỉ: Số 19A, Đường 43, Phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh.

• Mobile/zalo: +84 (0) 903 428 622 (Ms. Ngân)
• Email: man@man.net.vn

Biên tập MAN – Master Accountant Network