Xác định quan hệ liên kết trở thành bước đi quan trọng giúp doanh nghiệp nhận diện đúng các quan hệ kinh tế, tuân thủ quy định về giao dịch liên kết và phòng chống chuyển giá. Việc thực hiện xác định quan hệ liên kết chính xác không chỉ bảo vệ doanh nghiệp khỏi rủi ro pháp lý mà còn góp phần xây dựng chiến lược tài chính minh bạch, bền vững trong dài hạn.
Giới thiệu chung
Khái niệm xác định quan hệ liên kết là gì?
Xác định quan hệ liên kết đóng vai trò nền tảng để doanh nghiệp tuân thủ pháp luật về thuế, đặc biệt là trong quản lý giao dịch liên kết và chống chuyển giá. Trong bối cảnh các doanh nghiệp ngày càng phát sinh nhiều giao dịch với các công ty trong cùng tập đoàn hoặc với đối tác có mối quan hệ sở hữu, kiểm soát lẫn nhau.
Xác định quan hệ liên kết không chỉ đơn thuần là kiểm tra tỷ lệ sở hữu vốn mà còn bao gồm việc đánh giá toàn diện các mối quan hệ chi phối, bảo lãnh, quản lý, vay vốn hay thậm chí là quyền quyết định chính sách kinh doanh. Ví dụ, một doanh nghiệp A chỉ nắm 25% vốn tại doanh nghiệp B nhưng lại trực tiếp chỉ định Giám đốc tài chính và có quyền phê duyệt các hợp đồng lớn, thì vẫn có thể bị coi là “có quan hệ liên kết” theo pháp luật thuế.
Nghị định 20/2025/NĐ-CP mới ban hành đã tiếp tục kế thừa và sửa đổi một số điểm của Nghị định 132/2020/NĐ-CP, nhằm làm rõ hơn tiêu chí và cách thức xác định liên kết. Điều này giúp tạo khung pháp lý chặt chẽ, đảm bảo doanh nghiệp thực hiện đúng nghĩa vụ thuế, đồng thời hạn chế các hành vi chuyển giá gây thất thu ngân sách.
Tầm quan trọng của việc xác định quan hệ liên kết đối với doanh nghiệp
Tầm quan trọng của việc xác định quan hệ liên kết được thể hiện ở chỗ:
- Nếu doanh nghiệp xác định sai hoặc bỏ sót quan hệ liên kết, sẽ dẫn đến sai sót trong kê khai báo cáo giao dịch liên kết. Hậu quả có thể là bị cơ quan thuế xử phạt, truy thu thuế hoặc đánh giá doanh nghiệp không minh bạch.
- Ngược lại, nếu thực hiện đúng và kịp thời, doanh nghiệp không chỉ tránh được rủi ro pháp lý mà còn tối ưu chi phí tuân thủ và nâng cao uy tín trên thị trường.
Trong các phần tiếp theo, bài viết sẽ đi sâu vào: cơ sở pháp lý, nguyên tắc xác định, quy trình thực hiện, ví dụ minh họa, các sai lầm thường gặp và giải pháp dành cho doanh nghiệp. Qua đó, giúp bạn nắm rõ cách áp dụng trong thực tế và tuân thủ quy định mới một cách hiệu quả.
Xác định quan hệ liên kết trở thành vấn đề trọng yếu đối với mọi doanh nghiệp. Nếu thực hiện đúng, doanh nghiệp sẽ kiểm soát tốt giao dịch liên kết, phòng chống chuyển giá, tối ưu nghĩa vụ thuế và tạo dựng lợi thế cạnh tranh.
Cơ sở pháp lý liên quan đến xác định quan hệ liên kết
Để thực hiện đúng quy trình xác định quan hệ liên kết, doanh nghiệp cần dựa trên hệ thống văn bản pháp lý hiện hành. Đây là nền tảng quan trọng giúp doanh nghiệp có căn cứ khi lập hồ sơ, kê khai giao dịch liên kết và chứng minh tính minh bạch trong hoạt động kinh doanh.
Nghị định 132/2020/NĐ-CP
Nghị định 132/2020/NĐ-CP được coi là dấu mốc đầu tiên đặt nền tảng rõ ràng về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết tại Việt Nam. Văn bản này quy định chi tiết về:
- Tiêu chí xác định quan hệ liên kết.
- Nghĩa vụ kê khai thông tin giao dịch liên kết.
- Hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết (Local file, Master file, Country-by-Country report).
Đặc biệt, Nghị định 132/2020 đã làm rõ nhiều tình huống phát sinh liên kết, ví dụ: doanh nghiệp vay vốn từ bên liên quan, doanh nghiệp bị kiểm soát bởi cá nhân hoặc tổ chức chi phối, hoặc có sự tham gia quản lý, chỉ định nhân sự cấp cao.
Xem chi tiết tại: Nghị định 132/2020/NĐ-CP
Nghị định 20/2025/NĐ-CP
Để cập nhật thực tiễn và khắc phục một số bất cập của Nghị định 132, Chính phủ đã ban hành Nghị định 20/2025/NĐ-CP. Văn bản này không chỉ kế thừa mà còn bổ sung nhiều điểm mới, giúp việc xác định quan hệ liên kết trở nên rõ ràng và phù hợp hơn với chuẩn mực quốc tế. Một số nội dung đáng chú ý bao gồm:
- Điều chỉnh tiêu chí tỷ lệ sở hữu và quyền chi phối.
- Quy định cụ thể hơn về giao dịch tài chính (vay vốn, bảo lãnh).
- Bổ sung hướng dẫn về hồ sơ chứng minh quan hệ liên kết.
Nhờ vậy, doanh nghiệp có cơ sở pháp lý chắc chắn để áp dụng, tránh việc diễn giải sai dẫn đến rủi ro pháp lý.
Xem chi tiết tại: Nghị định 20/2025/NĐ-CP
Việc nắm vững cơ sở pháp lý về xác định quan hệ liên kết không chỉ là yêu cầu bắt buộc theo quy định mà còn mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp. Trước hết, doanh nghiệp có đầy đủ căn cứ pháp luật để lập báo cáo và chứng minh tính tuân thủ khi làm việc với cơ quan thuế. Đồng thời, sự hiểu biết này cũng giúp giảm thiểu đáng kể nguy cơ bị ấn định thuế do kê khai sai hoặc thiếu thông tin quan trọng. Xa hơn nữa, việc áp dụng đúng các quy định về xác định quan hệ liên kết còn góp phần nâng cao tính minh bạch trong chiến lược kinh doanh, từ đó củng cố niềm tin với đối tác, nhà đầu tư và cả cơ quan quản lý, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển bền vững.
Nguyên tắc xác định quan hệ liên kết
Để giúp doanh nghiệp dễ dàng hình dung, pháp luật hiện hành đã đưa ra nhiều nguyên tắc quan trọng trong việc xác định quan hệ liên kết. Những nguyên tắc này không chỉ dựa vào tỷ lệ vốn góp, mà còn mở rộng sang quyền kiểm soát quản lý, quan hệ tài chính và sự kết hợp của nhiều yếu tố khác. Bảng dưới đây sẽ tổng hợp ngắn gọn các tiêu chí chính, kèm theo ví dụ minh họa cụ thể để doanh nghiệp tham khảo và áp dụng.
| Nguyên tắc | Mô tả chi tiết |
| Tỉ lệ sở hữu vốn | Tiêu chí đầu tiên và quan trọng nhất. Nếu một doanh nghiệp nắm giữ từ mức vốn nhất định hoặc có quyền chi phối tài chính và hoạt động, thì hai bên được coi là có quan hệ liên kết. |
| Quyền kiểm soát, quản lý | Dù sở hữu vốn chưa đủ lớn, nhưng nếu doanh nghiệp có quyền quyết định chiến lược, phê duyệt chính sách tài chính hoặc bổ nhiệm nhân sự cấp cao của doanh nghiệp khác thì vẫn được coi là liên kết. |
| Quan hệ tài chính | Các khoản vay, bảo lãnh hoặc hỗ trợ tài chính từ bên liên quan có thể dẫn tới sự chi phối trong quyết định đầu tư, phân bổ vốn và quản trị rủi ro. |
| Kết hợp nhiều yếu tố | Trong thực tế, các yếu tố vốn, quản lý và tài chính có thể cùng tồn tại, tạo ra sự liên kết phức tạp hơn. Doanh nghiệp cần đánh giá toàn diện và dựa trên chứng cứ pháp lý rõ ràng. |
Tóm lại, nguyên tắc xác định liên kết không chỉ gói gọn trong các con số tài chính hay tỷ lệ vốn, mà còn bao gồm nhiều khía cạnh về quyền kiểm soát, quản lý, quan hệ vay vốn và tác động thực tế đến hoạt động sản xuất kinh doanh. Doanh nghiệp muốn tuân thủ đúng pháp luật cần tiếp cận vấn đề một cách toàn diện, phân tích kỹ lưỡng từng trường hợp để tránh bỏ sót hoặc đánh giá sai việc xác định quan hệ liên kết.
Quy trình hướng dẫn thực hiện xác định quan hệ liên kết
Việc xác định quan hệ liên kết không thể thực hiện một cách cảm tính, mà cần có quy trình rõ ràng để đảm bảo tính chính xác và tuân thủ pháp luật. Thông thường, quy trình này bắt đầu từ việc thu thập thông tin cơ bản về doanh nghiệp và các bên có quan hệ giao dịch. Doanh nghiệp phải rà soát kỹ lưỡng hồ sơ pháp lý, hợp đồng kinh tế, báo cáo tài chính và các chứng từ liên quan nhằm xác định những yếu tố có thể hình thành mối quan hệ liên kết.
Sau khi có dữ liệu, bước tiếp theo là phân loại đối tượng có khả năng liên kết. Chẳng hạn, công ty mẹ, công ty con, trong cùng tập đoàn, hay cá nhân nắm giữ quyền quản lý quan trọng trong doanh nghiệp đều được đưa vào diện xem xét. Lúc này, doanh nghiệp cần đối chiếu các tiêu chí pháp luật quy định, bao gồm tỷ lệ sở hữu vốn, quyền chi phối, quan hệ vay vốn, bảo lãnh hoặc sự tham gia quản lý điều hành.
Tiếp đến, doanh nghiệp phải phân tích và so sánh các thông tin đã thu thập để xác định mối quan hệ liên kết theo đúng quy định của Nghị định 20/2025/NĐ-CP.
Ví dụ minh họa: Công ty A nắm giữ 30% vốn của công ty B và có quyền phê duyệt các hợp đồng có giá trị lớn, thì rõ ràng A và B có mối quan hệ liên kết. Hoặc trong trường hợp công ty C vay toàn bộ vốn lưu động từ công ty D và chịu sự bảo lãnh tài chính của D, thì mối quan hệ liên kết cũng được xác lập dù không có yếu tố vốn góp trực tiếp.
Khi đã xác định được các bên liên kết, doanh nghiệp cần lập hồ sơ và báo cáo giao dịch liên kết theo đúng biểu mẫu quy định. Đây là bước quan trọng để chứng minh tính minh bạch và phòng tránh rủi ro khi cơ quan thuế tiến hành kiểm tra. Hồ sơ này không chỉ ghi nhận các giao dịch liên kết mà còn phải phân tích cơ sở xác định, phương pháp định giá và các chứng từ chứng minh.
Cuối cùng, doanh nghiệp nên thực hiện việc rà soát định kỳ, vì mối quan hệ liên kết có thể thay đổi theo thời gian do sự điều chỉnh vốn, thay đổi nhân sự quản lý hoặc phát sinh giao dịch tài chính mới. Việc cập nhật thường xuyên sẽ giúp doanh nghiệp kịp thời điều chỉnh báo cáo, hạn chế tối đa rủi ro bị đánh giá là không tuân thủ.
Quy trình xác định quan hệ liên kết là một chuỗi công việc liên tục, từ khâu thu thập thông tin, phân tích tiêu chí, đối chiếu pháp luật cho đến lập báo cáo và cập nhật định kỳ. Doanh nghiệp nếu thực hiện nghiêm túc và có hệ thống sẽ không chỉ tránh được những sai phạm đáng tiếc mà còn xây dựng được nền tảng quản trị thuế vững chắc.
Những sai lầm thường gặp khi xác định quan hệ liên kết
Trong quá trình thực hiện xác định quan hệ liên kết, không ít doanh nghiệp thường mắc phải những sai lầm khiến báo cáo giao dịch liên kết thiếu chính xác và dẫn đến rủi ro pháp lý. Cụ thể:
- Hiểu sai về tỷ lệ sở hữu vốn, nhiều doanh nghiệp cho rằng chỉ khi công ty mẹ nắm trên 50% vốn của công ty con thì mới được coi là liên kết, trong khi pháp luật hiện hành quy định chỉ cần đạt mức 25% hoặc thậm chí 10% trong một số trường hợp đặc thù đã đủ để hình thành quan hệ liên kết. Việc hiểu không đúng này dẫn đến tình trạng bỏ sót nhiều đối tượng thuộc diện phải kê khai.
- Một sai lầm khác là bỏ qua các quan hệ tài chính, đặc biệt là các khoản vay vốn và bảo lãnh. Thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp có xu hướng chỉ tập trung vào yếu tố vốn góp, nhưng lại không chú ý rằng một khoản vay từ công ty mẹ, công ty chị/em hay cá nhân điều hành cũng là căn cứ để xác định liên kết. Thậm chí, các khoản vay không lãi suất hoặc bảo lãnh khoản vay cũng đủ để thiết lập mối quan hệ liên kết và cần phải được báo cáo minh bạch.
- Sai sót thường gặp tiếp theo nằm ở khâu cập nhật quy định pháp luật. Nhiều doanh nghiệp vẫn dựa trên những văn bản cũ, chưa nắm rõ sự thay đổi từ Nghị định 20/2025/NĐ-CP so với Nghị định 132/2020/NĐ-CP, dẫn đến tình trạng áp dụng sai tiêu chí. Điều này không chỉ làm mất tính chính xác của việc xác định liên kết mà còn khiến doanh nghiệp đối diện nguy cơ bị cơ quan thuế ấn định nghĩa vụ thuế bổ sung.
Những sai lầm trong quá trình xác định quan hệ liên kết thường bắt nguồn từ việc hiểu chưa đúng quy định, bỏ sót yếu tố quan hệ tài chính, chậm cập nhật văn bản mới hoặc lập hồ sơ không đầy đủ. Để tránh rủi ro, doanh nghiệp cần xây dựng quy trình kiểm soát chặt chẽ, thường xuyên rà soát các giao dịch và tham khảo ý kiến chuyên gia để đảm bảo tính tuân thủ.
Giải pháp cho doanh nghiệp khi xác định quan hệ liên kết
Để quá trình xác định quan hệ liên kết diễn ra chính xác và phù hợp quy định, doanh nghiệp cần có một chiến lược quản trị bài bản, kết hợp giữa yếu tố pháp lý và quản trị nội bộ. Việc xây dựng hệ thống rà soát định kỳ tất cả các quan hệ tài chính, quản lý và hợp đồng kinh tế giúp doanh nghiệp kịp thời nhận diện những mối quan hệ mới có khả năng hình thành liên kết, từ đó hạn chế nguy cơ bỏ sót đối tượng phải kê khai trong báo cáo giao dịch liên kết.
Song song với đó, công tác lập hồ sơ giao dịch liên kết cần được đầu tư nghiêm túc. Hồ sơ không chỉ dừng lại ở việc kê khai theo mẫu, mà còn phải chứng minh được cơ sở pháp lý, phương pháp xác định giá giao dịch và các chứng từ đi kèm. Một bộ hồ sơ đầy đủ, logic và minh bạch sẽ trở thành “lá chắn” pháp lý quan trọng, giúp doanh nghiệp vững vàng khi cơ quan thuế tiến hành kiểm tra.
Tuy nhiên, trên thực tế, không phải doanh nghiệp nào cũng đủ nguồn lực và kinh nghiệm để triển khai toàn bộ quy trình này một cách hiệu quả. Đây chính là lý do công ty MAN – Master Accountant Network mang đến giải pháp chuyên nghiệp trong việc xác định quan hệ liên kết, lập hồ sơ giao dịch liên kết và tư vấn tuân thủ Nghị định 20/2025/NĐ-CP. Với đội ngũ chuyên gia am hiểu pháp luật và thực tiễn quản lý thuế, MAN – Master Accountant Network hỗ trợ doanh nghiệp từ khâu rà soát, nhận diện bên liên kết, đến việc xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ, chuẩn bị hồ sơ minh bạch và ứng dụng công nghệ quản lý hiện đại.
Bằng cách kết hợp giữa cập nhật pháp luật, quản trị nội bộ chặt chẽ và sự đồng hành của MAN – Master Accountant Network, doanh nghiệp không chỉ đảm bảo tuân thủ, hạn chế rủi ro pháp lý mà còn xây dựng được nền tảng bền vững cho hoạt động kinh doanh trong dài hạn.
Kết luận
Xác định quan hệ liên kết chính xác đóng vai trò sống còn đối với mỗi doanh nghiệp. Đây không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là chìa khóa giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro, nâng cao uy tín và tối ưu chiến lược kinh doanh minh bạch, bền vững.
Để được tư vấn cụ thể, doanh nghiệp vui lòng liên hệ MAN – Master Accountant Network qua:
- Địa chỉ: 19A, đường số 43, Phường Bình Thuận, Quận 7, TP. Hồ Chí Minh.
- Mobile/ zalo:+84 (0) 903 963 163 hoặc +84 (0) 903 428 622
- Email: man@man.net.vn
Ban biên tập: MAN – Master Accountant Network