Doanh nghiệp SME tuân thủ giao dịch liên kết không còn là lựa chọn, mà là nghĩa vụ bắt buộc. Nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ vô tình vi phạm do chưa am hiểu sâu về quy định tại Nghị định 132/2020/NĐ-CP và các văn bản có liên quan , dẫn đến nguy cơ bị truy thu thuế và xử phạt hành chính. Bài viết dưới đây sẽ chia sẻ thông tin giúp doanh nghiệp SME nhận diện giao dịch liên kết, lập hồ sơ đúng chuẩn và tối ưu hóa thuế.
Doanh nghiệp SME có phát sinh giao dịch liên kết hay không?
Theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP, giao dịch liên kết là các giao dịch phát sinh giữa các bên có quan hệ liên kết trong quá trình sản xuất – kinh doanh (mua bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ, vay mượn, bảo lãnh, chuyển giao tài sản, chia sẻ chi phí, v.v.). Nghị định 132/2020/NĐ-CP (và các sửa đổi, bổ sung Nghị định 20/2025/NĐ-CP) quy định rõ phạm vi, nghĩa vụ kê khai, lập hồ sơ và trách nhiệm cung cấp tài liệu khi cơ quan thuế yêu cầu.
Chính vì vậy, nếu doanh nghiệp SME có giao dịch với bên mà tồn tại mối quan hệ liên kết theo Nghị định, thì doanh nghiệp SME tuân thủ giao dịch liên kết phải xác định nếu thuộc trong những điều kiện giao dịch theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP thì thực hiện kê khai theo quy định.
5 tiêu chí thực tế để nhận diện doanh nghiệp có giao dịch liên kết
Dưới đây là các tiêu chí mà doanh nghiệp SME nên rà soát, nếu đáp ứng một hoặc nhiều tiêu chí thì khả năng cao có phát sinh giao dịch liên kết:
- Chung chủ sở hữu hoặc người quản lý: Công ty A và B có cùng cá nhân hoặc tổ chức nắm cổ phần chi phối ít nhất 25% hoặc cùng ban lãnh đạo.
- Chi phối nhân sự hoặc ra quyết định: Một bên chỉ định thành viên ban lãnh đạo điều hành hoặc nắm quyền kiểm soát của một doanh nghiệp khác với điều kiện số lượng các thành viên được doanh nghiệp thứ nhất chỉ định chiếm trên 50% tổng số thành viên ban lãnh đạo điều hành hoặc nắm quyền kiểm soát của doanh nghiệp thứ hai; hoặc một thành viên được doanh nghiệp thứ nhất chỉ định có quyền quyết định các chính sách tài chính hoặc hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp thứ hai
- Giao dịch tài chính đáng chú ý: Vay – cho vay, bảo lãnh, chia sẻ chi phí,… với điều khoản không theo thị trường.
- Hợp đồng hoặc đơn đặt hàng : Cung cấp dịch vụ, chuyển giao hàng hóa, thuê mượn máy móc giữa các công ty trong cùng hệ thống.
- Điều kiện giao dịch khác thường: Giá thấp hơn hoặc cao hơn rõ rệt so với thị trường, thời hạn thanh toán khác thường, hoặc có các thỏa thuận không công khai.
Để hiểu rõ vì sao những dấu hiệu trên được xem là căn cứ xác định,doanh nghiệp thuộc diện nào.
Tham khảo thêm: Mối quan hệ liên kết theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP
Ví dụ: Doanh nghiệp SME vay 5 tỷ từ công ty mẹ với lãi suất 3%/năm trong khi lãi suất thị trường tương đương là 8%/năm, khoản vay này có dấu hiệu không theo điều kiện thị trường. Khi đã xác định là giao dịch liên kết, doanh nghiệp SME tuân thủ giao dịch liên kết phải thực hiện kê khai theo mẫu Phụ lục và lưu giữ chứng từ có liên quan.
Nghĩa vụ tuân thủ của doanh nghiệp SME
Hiểu đúng nghĩa vụ giúp doanh nghiệp tránh vi phạm, nhưng để đạt chuẩn doanh nghiệp SME tuân thủ giao dịch liên kết theo từng bước nhằm đảm bảo chính xác và phù hợp với quy định.
Khai báo thông tin giao dịch liên kết
Mọi doanh nghiệp phát sinh giao dịch với bên có quan hệ liên kết phải kê khai thông tin về quan hệ liên kết và giao dịch liên kết theo Phụ lục I Mẫu 01 kèm theo nộp Tờ khai quyết toán thuế TNDN, Việc khai đầy đủ giúp cơ quan thuế đánh giá nhanh phạm vi giao dịch liên kết của doanh nghiệp.
Xem chi tiết: Kê khai giao dịch liên kết trên HTKK theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP
Lập và lưu hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết
Khi phát sinh giao dịch liên kết trong phạm vi điều chỉnh, doanh nghiệp phải lập hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết (Hồ sơ quốc gia) gồm: Mô tả giao dịch, phương pháp xác định giá, số liệu so sánh thị trường, hợp đồng, bằng chứng phân bổ chi phí, báo cáo tài chính liên quan. Hồ sơ này phải được lưu tại trụ sở công ty và sẵn sàng để trình khi cơ quan thuế yêu cầu.
Xem chi tiết: Thời gian lập và nộp Hồ sơ giao dịch liên kết
Cung cấp hồ sơ khi cơ quan thuế yêu cầu
Người nộp thuế có trách nhiệm lưu giữ và cung cấp đầy đủ hồ sơ, tài liệu, số liệu, chứng từ liên quan đến giao dịch liên kết khi Cơ quan Thuế yêu cầu để chứng minh các điều kiện, phương pháp và kết luận xác định giá. Việc không có hồ sơ hoặc hồ sơ thiếu căn cứ sẽ làm tăng rủi ro bị truy thu, điều chỉnh thu nhập và xử phạt hành chính.
Ngưỡng miễn trừ và lưu ý cho SME
Thực tế, nếu doanh nghiệp SME thuộc một trong những trường hợp được miễn lập Hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP về giao dịch liên kết. Khi đó, doanh nghiệp được miễn lập, nhưng vẫn phải kê khai tại Phụ lục I theo quy định và lưu giữ chứng từ có liên quan nếu cần giải trình.
Lưu ý: Nghị định 20/2025/NĐ-CP về giao dịch liên kết chính thức có hiệu lực 27/03/2025 và áp dụng từ kỳ tính thuế 2024, do đó doanh nghiệp SME cần rà soát kỳ tính thuế tương ứng trước khi xác định điều kiện miễn.
Những sai sót phổ biến trong thực tế
Căn cứ Nghị định 125/2020/NĐ-CP và hướng dẫn của Tổng cục Thuế, các hành vi vi phạm nghĩa vụ kê khai và lập hồ sơ giao dịch liên kết có thể bị xử phạt cụ thể như sau:
- Chậm nộp hồ sơ kê khai giao dịch liên kết: Doanh nghiệp có giao dịch liên kết không nộp các phụ lục theo quy định về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết kèm theo hồ sơ quyết toán thuế thu nhập doanh nghiệp bị phạt tiền từ 8.000.000 đồng đến 15.000.000 đồng. Phạt tiền từ 15.000.000 đồng đến 25.000.000 đồng đối với hành vi nộp hồ sơ khai thuế quá thời hạn trên 90 ngày kể từ ngày hết hạn nộp hồ sơ khai thuế (Xem chi tiết: Thời lập và nộp hồ sơ giao dịch liên kết để nắm rõ khoảng thời gian lập và nộp)
- Phạt 20% số tiền thuế khai thiếu đối với hành vi khai sai dẫn đến thiếu số tiền thuế phải nộp hoặc tăng số tiền thuế được miễn, giảm, hoàn đối với giao dịch liên kết nhưng người nộp thuế đã lập hồ sơ xác định giá thị trường hoặc đã lập và gửi cơ quan thuế các phụ lục theo quy định về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết.
Như vậy, để doanh nghiệp SME tuân thủ giao dịch liên kết hiệu quả, việc đầu tiên không chỉ là kê khai đúng hạn, mà còn cần chuẩn bị hồ sơ chứng minh giá thị trường một cách bài bản, có cơ sở dữ liệu độc lập và được tư vấn bởi đơn vị có chuyên môn sâu và kinh nghiệm thực tế.
4 bước giúp doanh nghiệp SME tuân thủ giao dịch liên kết
Để giúp doanh nghiệp SME tuân thủ giao dịch liên kết một cách thực tế và có thể triển khai ngay, dưới đây là bảng tổng hợp quy trình 4 bước cốt lõi. Mỗi bước bao gồm mục tiêu và hành động cụ thể, giúp doanh nghiệp kiểm soát toàn bộ quy trình tuân thủ, từ thu thập dữ liệu đến rà soát định kỳ.
Bảng: Quy trình 4 bước doanh nghiệp SME tuân thủ giao dịch liên kết
| Bước | Mục tiêu | Nội dung và hành động cụ thể |
| Thu thập dữ liệu giao dịch nội bộ | Xác định đầy đủ các bên liên kết và giao dịch liên quan. | Lập danh sách giao dịch: tên đối tác, mối quan hệ, loại giao dịch, giá trị, điều kiện. Thu thập hợp đồng, hóa đơn, biên bản, báo giá, email thương thảo. Đánh dấu giao dịch có điều kiện “bất thường” (giá thấp hơn thị trường, ưu đãi không hợp lý). |
| Xác định phương pháp so sánh giá thị trường | Chứng minh giá giao dịch phù hợp nguyên tắc thị trường (arm’s length) | Chọn phương pháp so sánh phù hợp: CUP, RPM, TNMM… Tìm dữ liệu so sánh độc lập (báo giá, báo cáo ngành, dữ liệu thương mại). Thực hiện hiệu chỉnh các khác biệt hợp lý. |
| Phân tích, lập hồ sơ theo quy định | Chuẩn bị hồ sơ xác định giá giao dịch đầy đủ, có căn cứ. | Soạn hồ sơ gồm: mô tả doanh nghiệp, mô tả giao dịch, phương pháp định giá, dữ liệu so sánh, kết luận. Kê khai Phụ lục I Mẫu 01, nộp cùng tờ khai quyết toán thuế TNDN. Kiểm tra tính thống nhất với sổ sách kế toán và báo cáo tài chính. |
| Rà soát định kỳ và cập nhật chính sách | Duy trì tuân thủ liên tục, tránh sai phạm khi có thay đổi | Rà soát định kỳ (ít nhất mỗi năm) danh sách giao dịch, dữ liệu so sánh, hồ sơ lưu. Cập nhật quy định mới |
Thực hiện đúng 4 bước trên giúp doanh nghiệp SME tuân thủ giao dịch liên kết một cách hệ thống – từ thu thập dữ liệu, so sánh giá thị trường, lập hồ sơ chuẩn quy định đến rà soát định kỳ. Việc này không chỉ giảm rủi ro bị truy thu thuế và phạt hành chính, mà còn nâng cao uy tín và tính minh bạch tài chính của doanh nghiệp.
Giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp SME tuân thủ giao dịch liên kết
Trong thực tế, dù đã nắm rõ quy trình và nghĩa vụ, không phải doanh nghiệp nào cũng đủ nguồn lực để triển khai trọn vẹn. Đặc biệt với doanh nghiệp SME tuân thủ giao dịch liên kết, khó khăn thường nằm ở việc thiếu chuyên môn sâu về thuế, đặc biệt về giao dịch liên kết, hạn chế trong phân tích so sánh giá thị trường và chưa có hệ thống lưu trữ hồ sơ chuẩn hóa. Những yếu tố này khiến doanh nghiệp dễ rơi vào rủi ro khi bị thanh tra, truy thu hoặc phạt chậm nộp.
Chính vì vậy, doanh nghiệp SME hợp tác cùng các đơn vị tư vấn chuyên nghiệp nhằm tối ưu thời gian, chi phí và đảm bảo tuân thủ đúng quy định pháp luật. MAN – Master Accountant Network tự tin là đơn vị uy tín hàng đầu trong lĩnh vực thuế – kiểm toán, đặc biệt chuyên sâu trong lĩnh vực giao dịch liên kết.
Với đội ngũ chuyên gia am hiểu cả quy định trong nước lẫn thông lệ quốc tế, MAN – Master Accountant Network không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp rà soát, lập và lưu trữ hồ sơ đúng chuẩn, mà còn giúp xây dựng quy trình nội bộ phù hợp để doanh nghiệp SME tuân thủ giao dịch liên kết một cách chủ động và hiệu quả.
Kết luận
Việc doanh nghiệp SME tuân thủ giao dịch liên kết không chỉ là nghĩa vụ bắt buộc mà còn là yếu tố quan trọng để đảm bảo tính minh bạch và phát triển bền vững. Một quy trình tuân thủ hiệu quả cần được thực hiện bài bản, từ nhận diện mối quan hệ liên kết, thu thập dữ liệu, so sánh giá thị trường, đến lập và lưu giữ hồ sơ đúng chuẩn pháp lý.
Một chiến lược tuân thủ đúng đắn hôm nay sẽ là nền tảng giúp doanh nghiệp phát triển minh bạch, bền vững và tạo dựng niềm tin với cơ quan quản lý trong tương lai.
Thông tin liên hệ MAN – Master Accountant Network
- Địa chỉ: 19A, đường số 43, Phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh.
- Mobile/ zalo: +84 (0) 903 428 622 (Ms. Ngân)
- Email: nguyenthikimngan@man.net.vn
Ban biên tập: MAN – Master Accountant Network