Định giá sai trong giao dịch liên kết không chỉ khiến doanh nghiệp đối mặt nguy cơ bị truy thu thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) mà còn kéo theo nhiều hệ lụy pháp lý và rủi ro uy tín. Trong bối cảnh Nghị định 132/2020/NĐ-CP và hướng dẫn OECD ngày càng siết chặt, việc xác định giá giao dịch liên kết đúng chuẩn mực đã trở thành yếu tố sống còn.
Định giá sai trong giao dịch liên kết là gì
Định giá sai trong giao dịch liên kết là việc doanh nghiệp xác định giá trị hàng hóa, dịch vụ, tài sản hoặc chi phí phát sinh trong quan hệ với bên liên kết không phù hợp với nguyên tắc giao dịch độc lập (arm’s length principle). Nói cách khác, giá giao dịch được thiết lập khác biệt đáng kể so với mức giá mà các bên độc lập sẽ áp dụng trong điều kiện tương tự trên thị trường.
Theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP và hướng dẫn của OECD, mọi giao dịch giữa các bên có quan hệ liên kết phải tuân thủ nguyên tắc thị trường. Khi doanh nghiệp định giá sai dù vô tình hay cố ý đều có thể dẫn đến:
- Chuyển lợi nhuận sang quốc gia hoặc công ty liên kết có thuế suất thấp.
- Khai sai chi phí, làm giảm thu nhập chịu thuế tại Việt Nam.
- Gây méo mó số liệu tài chính, dẫn đến nghi ngờ từ cơ quan thuế và nhà đầu tư.
Đặc điểm nhận diện định giá sai trong giao dịch liên kết
Để nhận diện định giá sai trong giao dịch liên kết, doanh nghiệp có thể dựa vào một số dấu hiệu đặc trưng thường gặp. Những biểu hiện này không chỉ giúp cơ quan thuế dễ dàng phát hiện mà còn là cảnh báo để doanh nghiệp chủ động rà soát và điều chỉnh:
- Giá bán thấp bất thường: Doanh nghiệp bán hàng hóa/dịch vụ cho công ty liên kết với giá thấp hơn nhiều so với thị trường.
- Chi phí cao vượt mức: Ghi nhận chi phí quản lý, bản quyền, lãi vay từ công ty mẹ hoặc bên liên kết vượt ngưỡng hợp lý.
- Tỷ suất lợi nhuận bất thường: Lợi nhuận tại công ty con ở Việt Nam quá thấp, trong khi công ty mẹ hoặc bên liên kết ở nước khác lại hưởng lợi nhuận cao.
- Sử dụng sai phương pháp định giá: Không áp dụng hoặc áp dụng sai các phương pháp so sánh theo chuẩn OECD (CUP, RPM, CPM, TNMM, PSM).
Việc nhận diện định giá sai mới chỉ là bước đầu. Quan trọng hơn, doanh nghiệp cần hiểu rõ hệ quả pháp lý và rủi ro thuế có thể phát sinh khi cơ quan chức năng phát hiện hành vi này. Những tác động không chỉ dừng lại ở việc điều chỉnh nghĩa vụ thuế, mà còn kéo theo nhiều hệ lụy về tài chính, uy tín và quản trị doanh nghiệp.
Hậu quả pháp lý và thuế khi định giá sai trong giao dịch liên kết
Định giá sai trong giao dịch liên kết không chỉ là sai sót kỹ thuật trong báo cáo tài chính, mà còn kéo theo nhiều hệ quả pháp lý và thuế nghiêm trọng. Theo quy định tại Nghị định 132/2020/NĐ-CP và các chuẩn mực OECD, mọi giao dịch liên kết đều phải tuân thủ nguyên tắc thị trường. Khi vi phạm, doanh nghiệp có thể phải đối mặt với những hậu quả sau:
Bảng: Hậu quả pháp lý khi định giá sai trong giao dịch liên kết
| Hậu quả | Nội dung | Tác động |
| Truy thu thuế TNDN. | Cơ quan thuế điều chỉnh lại giá trị giao dịch theo giá thị trường, tính lại thu nhập chịu thuế và yêu cầu nộp bổ sung thuế TNDN. | Doanh nghiệp phát sinh nghĩa vụ thuế lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận và dòng tiền. |
| Phạt chậm nộp và xử phạt hành chính. | Ngoài số thuế bị truy thu, doanh nghiệp phải chịu tiền phạt chậm nộp với mức phạt 0.3%/ngày. | Tăng chi phí, giảm uy tín, có thể bị ghi nhận vi phạm pháp luật thuế. |
| Rủi ro kiểm toán và thanh tra thuế. | Doanh nghiệp sẽ bị đưa vào diện giám sát đặc biệt, bị kiểm toán lại tất cả hồ sơ và thanh tra thuế chuyên sâu. | Gián đoạn, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh. |
| Ảnh hưởng uy tín. | Kết luận vi phạm việc định giá sai trong giao dịch liên kết ảnh hưởng đến niềm tin đối tác, nhà đầu tư và cơ quan quản lý. | Khó mở rộng thị trường, hạn chế khả năng tiếp cận vốn. |
Như vậy, bảng trên cho thấy định giá sai trong giao dịch liên kết không chỉ khiến doanh nghiệp bị truy thu thuế mà còn tiềm ẩn nhiều hệ lụy pháp lý và hình ảnh doanh nghiệp trong mắt đối tác, nhà đầu tư và cơ quan quản lý.
Sau khi hiểu rõ những hậu quả nghiêm trọng mà định giá sai trong giao dịch liên kết có thể gây ra, điều quan trọng tiếp theo là nhận diện được nguyên nhân gốc rễ. Từ đó, việc phân tích đúng nguyên nhân không chỉ giúp doanh nghiệp phòng tránh rủi ro truy thu thuế mà còn tạo nền tảng để xây dựng cơ chế định giá minh bạch, bền vững và tuân thủ pháp luật.
Nguyên nhân dẫn đến định giá sai trong giao dịch liên kết
Vậy cụ thể, đâu là những nguyên nhân khiến doanh nghiệp dễ rơi vào tình trạng định giá sai trong giao dịch liên kết? Hãy cùng MAN – Master Accountant Network đi sâu vào từng nguyên nhân thường gặp dẫn đến định giá sai trong giao dịch liên kết.
Thiếu hiểu biết về quy định pháp luật
Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp vẫn chưa nắm vững các quy định của Nghị định 132/2020/NĐ-CP, Nghị định 20/2025/NĐ-CP (được sửa đổi, bổ sung Nghị định 132/2020/NĐ-CP) và hướng dẫn chuyển giá OECD về giao dịch liên kết. Chính vì điều đó, dẫn đến nhiều doanh nghiệp lập hồ sơ không đầy đủ, lựa chọn phương pháp sai, hoặc bỏ sót nghĩa vụ báo cáo (CbCR, hồ sơ định giá).
Ví dụ: Ban quản trị công ty A nghĩ rằng giao dịch nội bộ không cần ghi rõ cơ sở so sánh thị trường, nên không lưu tài liệu so sánh hay chức năng – rủi ro – tài sản (FAR analysis).
Hậu quả: Khi bị thanh tra, doanh nghiệp không thể cung cấp chứng từ chứng minh mức giá theo nguyên tắc độc lập, dẫn đến bị điều chỉnh, truy thu thuế và phạt hành chính.
Không tuân thủ nguyên tắc giao dịch độc lập (arm’s-length principle)
Nguyên tắc này yêu cầu giá, hoặc điều kiện giao dịch giữa bên liên kết phải tương đương với giá hoặc điều kiện mà các bên độc lập sẽ chấp nhận. Vi phạm xảy ra khi doanh nghiệp áp dụng điều khoản, giá cả hay phân chia lợi nhuận mang tính ưu đãi giữa các bên liên kết.
Ví dụ: Công ty A (Việt Nam) bán cho công ty B liên kết ở nước ngoài, với giá thấp hơn giá thị trường để chuyển lợi nhuận sang B.
Hậu quả: Cơ quan thuế điều chỉnh giá, tính lại lợi nhuận chịu thuế, dẫn đến truy thu thuế TNDN; ngoài ra tăng nguy cơ kiểm toán xuyên biên giới (BEPS, CbCR).
Cố tình chuyển giá để giảm nghĩa vụ thuế
Một số doanh nghiệp thiết kế chuỗi giao dịch, cấu trúc hoặc các khoản phí nội bộ nhằm mục đích chuyển lợi nhuận sang pháp nhân ở nước có thuế suất thấp.
Ví dụ: Thiết lập doanh thu “phần mềm hoặc chi phí bản quyền” cao từ công ty Việt Nam sang một công ty sở hữu bản quyền ở HongKong (thiên đường thuế) trong khi giá trị dịch vụ thật không tương xứng.
Hậu quả: Nếu bị phát hiện, ngoài truy thu thuế và phạt nặng, doanh nghiệp có thể bị nghiêm túc điều tra về hành vi trốn tránh thuế, ảnh hưởng đến trách nhiệm hình sự trong trường hợp phạm tội.
Việc chỉ ra nguyên nhân giúp doanh nghiệp hiểu rõ vì sao rủi ro phát sinh, nhưng quan trọng hơn là phải biết cách xử lý và ngăn ngừa. Để hạn chế nguy cơ bị truy thu thuế do định giá sai trong giao dịch liên kết, doanh nghiệp cần áp dụng các biện pháp phòng tránh phù hợp.
Biện pháp phòng tránh định giá sai trong giao dịch liên kết
Để hạn chế rủi ro bị truy thu thuế do định giá sai trong giao dịch liên kết, doanh nghiệp cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, kết hợp giữa tuân thủ pháp luật, quản trị nội bộ và tham khảo chuẩn mực quốc tế OECD. Tìm hiểu các biện pháp thông qua bảng dưới đây:
Bảng: Biện pháp phòng tránh định giá sai trong giao dịch liên kết
| Biện pháp | Giải thích | Ví dụ | Khuyến nghị |
| Áp dụng đúng phương pháp định giá theo quy định | Nghị định 132/2020/NĐ-CP và OECD hướng dẫn 5 phương pháp (CUP, RPM, CPM, TNMM,PSM). Lựa chọn sai phương pháp là nguyên nhân gây định giá sai trong giao dịch liên kết. | Giao dịch mua bán hàng hóa thông thường nên ưu tiên phương pháp so sánh giá giao dịch độc lập (CUP) thay vì áp dụng phương pháp tỷ suất lợi nhuận thuần (TNMM). | Phân tích chức năng – tài sản – rủi ro (FAR) trước khi chọn phương pháp, kèm tài liệu chứng minh hợp lý. |
| Chuẩn bị đầy đủ hồ sơ kê khai và xác định giá | Hồ sơ local file, master file, CbCR là bằng chứng quan trọng để chứng minh tính hợp lý với cơ quan thuế. | Doanh nghiệp có giao dịch bản quyền nhưng thiếu hợp đồng và dữ liệu so sánh, dẫn đến bị điều chỉnh chi phí | Lưu trữ hồ sơ hàng năm, cập nhật dữ liệu so sánh mới. |
| Thực hiện soát xét nội bộ định kỳ | Giúp phát hiện sai lệch trước khi cơ quan thuế thanh tra, tránh rủi ro bị truy thu. | Soát xét lợi nhuận từng quý, so sánh tỷ suất với mức trung bình ngành để phát hiện bất thường. | Thiết lập quy trình kiểm soát nội bộ về giao dịch liên kết. |
| Tham khảo đơn vị chuyên gia trong lĩnh vực và cập nhật chuẩn mực quốc tế | Giao dịch liên kết phức tạp (tài sản vô hình, dịch vụ quản lý, tài chính liên kết) cần chuyên gia để giảm sai sót. | Một số tập đoàn ký APA với cơ quan thuế để ổn định chính sách giá nhiều năm. | Cập nhật hướng dẫn OECD (BEPS Actions), cân nhắc áp dụng APA cho các giao dịch nhạy cảm. |
Định giá sai trong giao dịch liên kết không chỉ xuất phát từ việc lựa chọn phương pháp chưa phù hợp, mà còn do thiếu hồ sơ chứng minh và quy trình kiểm soát nội bộ chưa chặt chẽ. Việc chủ động áp dụng các biện pháp phòng tránh không chỉ giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro truy thu thuế, mà còn củng cố uy tín, tính minh bạch và sự phát triển bền vững trong dài hạn.
Để giúp doanh nghiệp có cái nhìn toàn diện và hệ thống hơn, dưới đây là bảng tổng hợp ý chính về truy thu thuế do định giá sai trong giao dịch liên kết.
Bảng: Tổng hợp ý chính về truy thu thuế do định giá sai trong giao dịch liên kết.
| Nội dung chính | Ý nghĩa | Điểm quan trọng |
| Khái niệm định giá sai trong giao dịch liên kết | Doanh nghiệp áp dụng mức giá, chi phí, lợi nhuận không phù hợp nguyên tắc độc lập, dẫn đến rủi ro bị điều chỉnh. | Là nguyên nhân trực tiếp định giá sai trong giao dịch liên kết khiến cơ quan thuế tiến hành truy thu thuế TNDN và phạt hành chính. |
| Nguyên nhân phổ biến | Thiếu hồ sơ chứng minh, áp dụng sai phương pháp định giá, phụ thuộc quá nhiều vào giao dịch với công ty mẹ, không cập nhật dữ liệu thị trường. | Dẫn đến chênh lệch lớn về lợi nhuận so với ngành, làm phát sinh nghi vấn chuyển giá. |
| Hậu quả đối với doanh nghiệp | Bị truy thu thuế gốc, phạt hành chính, tính lãi chậm nộp, ảnh hưởng uy tín và quan hệ đối tác. | Một số vụ điển hình: Metro (507 tỷ), Coca-Cola (821 tỷ), SABECO (408 tỷ). |
| Biện pháp phòng tránh | Áp dụng đúng phương pháp định giá, chuẩn bị hồ sơ (Local file, Master file, CbCR), soát xét nội bộ định kỳ, tham khảo chuyên gia, xây dựng văn hóa tuân thủ. | Giúp minh bạch, giảm rủi ro truy thu, bảo vệ uy tín và phát triển bền vững. |
Kết luận
Định giá sai trong giao dịch liên kết không chỉ là rủi ro thuế ngắn hạn mà còn là vấn đề quản trị chiến lược dài hạn của doanh nghiệp. Những trường hợp điển hình như Metro, Coca-Cola hay SABECO cho thấy cơ quan thuế ngày càng siết chặt kiểm soát và sẵn sàng áp dụng các biện pháp truy thu, phạt hành chính với số tiền lên đến hàng trăm tỷ đồng.
Do đó, thay vì “chờ thanh tra mới xử lý”, doanh nghiệp cần chủ động xây dựng cơ chế định giá minh bạch, chuẩn bị đầy đủ hồ sơ và áp dụng đúng phương pháp theo quy định tại Nghị định 132/2020/NĐ-CP và hướng dẫn OECD. Đây không chỉ là tuân thủ nghĩa vụ thuế, mà còn là cách bảo vệ uy tín, giảm thiểu rủi ro pháp lý và tạo lợi thế trong mắt nhà đầu tư, đối tác.
Thông tin liên hệ MAN – Master Accountant Network
Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh
- Mobile / Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
- Email: man@man.net.vn
Ban biên tập: MAN – Master Accountant Network